P1277r ⁖ Quod in presenti casu iuriste¹ seu canoniste plus teneantur intendere quam theologi potest correlari non solum ex dictis Marcilii, sed obiecta de submissione Pape, de consilio generali et possibilitate errorum in fide in Papa et Romano collegii, et sic de aliis multisque videnda sunt et previdenda Ecclesie, etc.²

Prima ratio ponenda in infra scripta materia subdetur super eo quod plures rationes et auctoritatem de primo puncto sumuntur a iure canonico quam a divino, videlicet ad probandum obligationem generalem fidelium et alia infimorum quam mediorum, quam superiorum, et specialiter inducta de Papa quod teneatur se submittere, purgare, et de prelatis et doctoribus etc., ut ex inspectione dictorum in primo puncto poterit apparere ³, de quibus submissione et purgatione in Sacra Scriptura et ius divinum per consequens nichil tangunt, ut inspicienti huius Scripturam satis patet ⁴.

Tertius punctus huius dubii poterit: quis professorum plus teneantur respondere rationibus factis super obligatione fidelium ad remediandum presenti et negligentia remediandum apparenti valde et diuturna.⁵

‖ Ista tertia questio, sicut alie precedentes, dividi potest in tres partes vel articulos⁶ vel in tria dubia. Primo, quis professor plus teneatur generaliter ad impugnationem et reprobationem errorum et heresum Ecclesiam et fidem tangentium, in quo puncto etiam scismata contineri possunt sub nomine errorum.

‖ Secundus punctus potest poni: quis professorum iurium divini et canonici plus teneatur obviare ⁷ errori presentis scismatis, de quo⁸ tangunt precedentes questiones due.

‖ Et ⁹ quia nonnulli presentis¹⁰ temporibus et multo plures pro dolor principibus confugiunt ad quandam doctrinam pestiferam et Romane ac supreme Ecclesie ¹¹ adversam, scilicet doctrinam cuiusdam viri quamvis multum litterati, ut scriptura sua demonstrat, tamen male et corrupte contra Ecclesiam Romanam pro magistro suo, domino quodam¹² Ludovico de Bavaria affectati, Marcilio de Padua nominati ¹³, tenentem iure divino Romanam Ecclesiam non habere primatum super alias¹⁴, sed a Constantino Imperatore fuisse ceteris prelatam et quasdam prerogativas¹⁵ ab eodem Constantino habuisse super aliasⁱ, et sic de presenti scismate non esse curandum eo quod obedientia Romani¹⁶ Pontificis fidelibus non est de necessitate salutis, iuxta suam doctrinam, multaque alia, ut patebit, Ecclesie adversa, non solum Romane Ecclesie, sed Universali Ecclesie et omnibus personis ecclesiasticis tam infimis quam mediis et supremis. Ideo sit tertius punctus huius questionis: quis professorum iurium divini ac canonici ad impugnandam predictam doctrinam plus teneatur de necessitate salutis.

P1277v ‖ In ¹⁸ primo folio proponitur questio: an professorem etc. Et arguitur primo equalitas obligationis; deinde arguitur quod professorem iuris divini plus teneantur; deinde arguitur quid canoniste plus teneant et quod plus ad eos hoc pertineat; deinde respondetur ad eorum rationes.

‖ Secundo folio continuantur huius ¹⁹ responsiones per totam primam paginam. Deinde, eodem²⁰ secundo folio, secunda pagina probatur conditorem Canonum posse facere novum in fide articulum et novam veritatem catholicam, de<inde> incipitur ²¹ probari oppositum multis rationibus fortibus.

‖ Tertio folio rationes huius continuantur ad probandum videlicet quod conditor Canonum non potest ²² aliquam veritatem facere catholicam noviter.

‖ Quarto folio respondetur ad rationes quibus ante probabatur conditorum Canonum posse articulum ²³ novum in fide facere aut veritatem novam catholicam, prima pagina. Deinde secunda pagina arguitur pro canonistis quod ad ipsos principalius spectet discernere inter hereticas assertiones et catholicas, specialiter quia convictio de pertinacia ad eos magis pertinet.

‖ Quinto folio adhuc ad oppositum pro theologis in prima pagina. Et in secunda pagina respondetur ad rationes ultimo factas pro canonistis, specialiter de pertinacia, etc.

‖ In sexto restat respondere ad rationes quasdam ultimo factas pro theologis, eo quod nimis videntur concludere, sed longe differtur responsio premittiturque²⁴ quedam concordia inter huius professores in processu contra hereses et hereticos fraternalis. Deinde ponuntur alique rationes pro theologis contra decretistas²⁵ nimis²⁶ concludentem secundum opinionem Marcilii reprobandam, cuius decem propositiones ponuntur²⁷.

‖ In septimo folio tangitur quomodo positiones Marcilii eiusque doctrina est subversiva decretice facultatis et quomodo facultas theologica debet dicte decretorum facultati patrocinari fraternaliter et quod ad hoc tenentur utrique professores, scilicet ad procedendum²⁸ contra huius doctrinam. Deinde contra primam propositionem suam positam precedenti folio incipientem “solam Scripturam divinam²⁹”ⁱⁱ inducuntur rationes³⁰ alique, scilicet tres.

‖ In octavo folio ponuntur ad idem alie quatuor propositiones et completur tertia et sic septem propositiones contra suam primam propositionem “solam Scripturam divinam”ⁱⁱⁱ etc. probantesque quod nonnullis aliis veritatibus est credendum de necessitate salutis quam contentis in Sacra Scriptura aut ex contentis in eadem per necessitatem sequentibus.

‖ In nono folio adhuc adduntur alie tres propositiones ad idem et concluduntur quinque esse genera veritatum credendarum de necessitate salutis et infertur primam suam propositionem fore falsam.

‖ In decimo folio specialiter tangitur de forma verborum sacramentalium credenda de necessitate salutis, que tamen non formaliter ponitur³¹ ex Scriptura divina. Item, de reali existentia corporis Christi in eodem sacramento, que non ita per necessitatem potest inferri ex Scriptura quin possit consequentia probabiliter declinari. Idem de multis contentis in Simbolis Ecclesie, que non ita evidenter secuuntur ex Scriptura quin multi consequentias secundum reductionem ad contradictionem seu ad oppositum primi principii presumpserint declinare que tamen sunt credenda de necessitate salutis.

‖ In undecimo folio adhuc in* oppositum de hoc. Deinde ponuntur aliter quam supra magis extense modi veritatum credendarum de necessitate salutis minimo/numero decem modi.

‖ In duodecimo ³² descendit ad eius secundam propositionem qua sententialiter ponit: “legis divine dubias sententias diffinire pertinere ad solum consilium generale”^iv etc. Et arguitur contra dictam primo ex quibusdam supra tactis et ex verbis eiusdem propositionis et eiusdem probatione et ex auctoritate Romane Ecclesie et specialiter Petri.

‖ In decimo tertio folio arguitur ex fundamentis quibus debet innitti generale consilium, eisdem namque potest minor congregatio innitti, specialiter Romanum collegium. Inde tangitur casus qui accidit tempore passionis quo fides in sola Virgine remansit, de quo casu queritur an similis possit contingere in presenti Ecclesia, et tangitur pro et contra.

‖ Deinde decimo quarto folio³³ correlatur possibilitas defectus in Ecclesia tempore prosperitatis magis quam adversitatis. Deinde correlatur* possibilitas casus consimilis qualis fuit tempore passionis. Deinde inferuntur alica ex huius possibilitate, specialiter contra adversarii secundam propositionem. Deinde ex alio contra eandem propositionem adversarii.

‖ In decimo quinto folio arguitur contra auctoritatem Niceni Consilio ex approbatione cycli³⁴ decemnonalis falsi et defectuosi et respondetur³⁵.

‖ In sequentibus foliis ponuntur alique rationes pro propositionibus Marcilii et etiam ad illas respondetur ³⁷.

P1278r 1³⁸. ‖ Pro ³⁹ infra scripta questione cum⁴⁰ infrascriptis potest adduci unum medium aliud probandum, scilicet quod professores iuris canonici plus teneant repellare⁴¹ intrusum et ad⁴² eidem obviandum quam professores iuris divini, nam professores iuris canonici ex textu facultatis⁴³ eorum habent intrusum reputare Antichristum, invasorem Ecclesie, destructorem Christianitatis^v, ut patet ex illo decreto vel decretali In nomine Domini. Ex textu vero theologice facultatis, scilicet “veteris ac nove legis”^vi, nullatenus hec concludi possunt evidenter, sed bene potest inde sufficienter inferri huius intrusum esse iniustum iniuste se gerentem pro Romano ac summo Pontifice ambitiosumque et temerarium, et sic de similibus.

2⁴⁴. ‖ Item, potest induci aliud medium ad idem quasi consimiliter fundatum. Nam ex iure canonico⁴⁵ habetur, ut audivi a iuris peritis, quod electus in metu seu sub impressione et ex impressione, ymo etiam non ex metu nec ex impressione, ⁴⁶ secundum quosdam alios pro intruso habendus est⁴⁷ saltem. Prima pars huius satis habetur ex illo decreto vel decretali In nomine Domini^vii, scilicet de electo ex metu. Electus vero ex humano favore, non ⁴⁸ intrusus, sed rite electus secundum iura, reputandus est etiam si affectione carnis et sanguinis aut vicinitatis patrimonialis speque comodum temporalis et potentie secularis, sed secundum ius divinum et Sacram Scripturam non videretur sic tenendum, cum ius divinum et Sacra Scriptura plus reprobent affectionem carnis et sanguinis, iuxta illud Christi ad Petrum, Matthei 16: Beatus es Simon Bar Iona, quia caro et sanguis non revelavit tibi^viii, etc. Et illud Apostoli: caro et sanguis regnum Dei non possidebunt^ix. Et sic de multis aliis dictis Scripture quam metum mortis corporalis reprobet, cum Christus mortem timuerit, inquit enim: tristis est anima mea^x, etc. Et Apostolos mortem fugere ad tempus docuerit ⁴⁹⁵⁰, nec ista discutere opus est pro presenti. Theologus igitur diceret quod, si⁵¹ carnalis affectio predicta non impedit electionem, ita⁵² nec metus mortis⁵³ impedit, et si metus huius impedit electionem ita et carnalis affectio. Cui etiam favere videntur quedam verba Nicolay Pape posita distinctione 79, capitulo “Si quis pecunia...”, unde inquit: “Si quis pecunia vel humana gratia aut populari seu militari tumultu⁵⁴ sine concordi et canonica electione cardinalium”^xi etc., ubi notanda⁵⁵ tria impeditiva ⁵⁶ ne quis debite in sedem apostolicam inthronizetur, scilicet⁵⁷ “pecunia”, “humana gratia”, “tumultus⁵⁸ popularis seu militaris”, etc.

3⁵⁹. ‖ Item ⁶⁰, quod ⁶¹ plus in hoc casu professores iuris canonici plus teneantur ad remediandum presenti scismati et ad obviandum intruso potest argui ex eo quod primatus Romani Pontificis super alios in textu facultatis eorum habetur expressus, unde 22 sub auctoritate Nicolay habetur sic: “Omnem primatuum, archiepiscopatuum vel ecclesiarum cuiuslibet ordinis dignitatem instituit Romana Ecclesia. Illam vero solus Christus fundavit et super petram fidei mox nascentis erexit, qui beato Petro eterne vite clavigero terreni simul et celestis imperii iura commisit⁶². Non ergo quelibet” – seu aliqua – “terrena sententia, sed illud verbum quo constructum est celum et terra⁶³, per quod denique omnia condita sunt elementa, Romanam fundavit Ecclesiam. Illius privilegio certe fungitur, illius auctoritate fulcitur.”^xii

‖ Et infra: “qui adversum illam agit que mater est fidei, illi contumax invenitur, qui illam cunctis ecclesiis pretulisse cognoscitur. Unde sanctus Ambrosius se in omnibus sequi magistram sanctam Romanam Ecclesiam profiteri⁶⁴.”^xiii Et 21 distinctione sic habetur: “Pelagius⁶⁵, urbis Rome episcopus: Quamvis universe per orbem catholice et apostolice Ecclesie institute domus et talamus⁶⁶ Christi sint, tamen sancta Romana Ecclesia catholica et apostolica nullis synodicis institutis ceteris ecclesiis est prelata, sed evangelica tantum Salvatoris primatum optinuit, cum inquit Petro: tu es Petrus et super hanc petram edificabo ecclesiam meam^xiv.”^xv

‖ Ista vero⁶⁷ que predicta sunt de Romana Ecclesia secundum professores iuris divini seu theologos ex Scriptura evidenter secuntur⁶⁸ minime^69 70 in Evangelio. Patet eosdem⁷¹ Romana Ecclesia a Christo nullatenus fundata fuisse videtur, nec in carne mortali constituto, nec post resurrectionem, ymo post ascensionem per Petrum et Paulum, ut non Sacra Scriptura, sed ystorie ⁷² autentice et quedam dicta Summorum Pontificum attestantur. Unde, secundum theologos vel Sacre Scripture professores, illa verba a Pelagio supra allegata tu es Petrus et super hanc petram^xvi etc. intelligenda sunt de fundatione Universalis Ecclesie quam Christus acquisivit sanguine suo et super se petram fundavit, de qua Petrus⁷³ Apostolus inquit: petra autem erat Christus^xvii, et iterum: fundamentum aliud nemo ponere potest preter id quod positum est, quod est Christus Ihesus^xviii. Istam materiam dimitto, quia infra latius tangetur cum agetur de primatu Romane Ecclesie super alias ecclesias et Romani Pontificis super alios, etc.

‖ Tantum pro nunc sufficit ad probandum quod in casu presentis scismatis professores iuris canonici qui Romane Ecclesie primatum habent in sue textu⁷⁴ facultatis expressum plus teneantur ad illum et sua iura servandum quam theologi qui de hoc primatu nichil habent expressum, sed de hoc, ut tactum est, alias agetur.

P1278v ‖ Ad ⁷⁵ idem et super eodem fundamento: nam theologi, ut videtur ex textu suo, habent magis tenere Ecclesiam Ierosolimitanam fuisse caput aliarum post ascensionem Christi quam⁷⁶ aliam ecclesiam et episcopum Ierosolimitanum fuisse aliorum supremum, puta Iacobum Alphei, nam, ut legitur Actuum 15, in illo consilio generali Ecclesie primitive in quo convenerunt apostoli et seniores videre de verbo hoc^xix, scilicet de hoc dubio an gentiles conversi ad fidem essent circumcidendi, in hoc siquidem consilio Iacobus episcopatus episcopus Ierosolimitanus prefuit, ut patet ex textu unde dicitur: tacuit autem omnis multitudo et audiebant Barnabam et Paulum^xx, etc. ‖ Et postquam tacuerunt – scilicet Barnabas et Paulus – respondit Iacobus dicens: Viri fratres, audite me. Symon narravit quemadmodum Deus primum visitavit^xxi, etc. Et multis per Iacobum dictis sequitur ad propositum⁷⁷ qualiter Iacobus tulit diffinitivam sententiam dicens sic: propter quod ego iudico non inquietari eos qui ex gentibus convertuntur ad Deum, sed scribere ad eos ut abstineant se a contaminationibus simulacrorum, et fornicatione, et suffocatis^xxii, etc. Et tandem in rescribendo illam sententiam diffinitivam sententiam quibusdam⁷⁸ ad quos spectabat rescribere tota multitudo apostolorum et seniorum concordat ⁷⁹. Rescribunt dicentes: visum est Spiritui Sancto et nobis nil ultra imponere vobis – scilicet conversis ex gentibus – oneris quam hec necessaria, ut abstineatis^xxiii etc. Et sic secundum textum theologorum Ecclesia Ierosolimitana et episcopus Ierosolomitanus debent habere primatum Ecclesie et patriarcha Ierosolimitanus patriarcham Romanum iure divino debent precedere, sed istud dubium infra latius tangetur respondendo ad hoc et quedam alia tangendo circa hoc.

‖ Ulterius ad idem potest argui fundando ut prius quod professores iuris canonici habent expressum in textu sue facultatis primatum Romani episcopi, scilicet Petri, primi Romani episcopi⁸⁰, et suorum successorum. Theologi vero nullo modo habent ⁸¹ hoc in textu suo, scilicet quod Petrus fuerit Romanus episcopus, nec quod unquam Rome ⁸² fuerit nec quod ibidem predicaverit, sed de Paulo hec clare habentur Actuum ultimo propter quod, secundum textum theologie, plus esset tenendum Paulum fuisse Romanum episcopum quam Petrum. ‖ Ex textu etiam theologico non habetur aliqua superioritas Petri ad Paulum, ymo omnimoda equalitas et fraternitas, ut patet Ad Galatas 2, ubi habetur quod Paulus reprehendit Petrum quia reprehensibilis erat^xxiv. Habetur ibidem^xxv etiam quomodo Paulus fuit in datione dextrarum destinatus⁸³ ad gentes quarum gentium Romani erant capitalem et domini et terris dominabantur et imperabant et per consequens Paulo competebat eisdem preesse, quod satis notaverat Christus in Pauli institutione, missione seu delegatione, Actuum 9, dicens: vas electionis erit michi iste, ut portet nomen meum coram gentibus^xxvi, specialiter principantibus et ideo inquit regibus^xxvii qui principatus inter gentem solis Romanis competebat, ut clarum est ex textu theologico, Luce 2: exiit edictum a Cesare Augusto ut describeretur universus orbis^xxviii, et sic ex textu theologico concluditur Paulum fuisse Romanum episcopum et non Paulum, nec propterea sequitur ergo Petrus non fuit Romanus episcopus. Primo ⁸⁴, quia arguitur per locum ab auctoritate negativa, videlicet hoc non habetur in Scriptura⁸⁵ sacra, ergo non est verum seu non est tenendum ^86xxix, nam sicut⁸⁷ habetur de Scriptura evangelica quod multa alia fecit Ihesus que non sunt scripta in libro hoc^xxx, ita notandum* est quod multa fuerunt gesta Apostolorum que in ystoria Actuum non scribuntur, cum sit valde imperfecta scriptura.

‖ Nec sequitur ulterius Paulus⁸⁸ fuit Romanus episcopus, ergo Petrus. Nam utrumque fuisse episcopum Romanum posset patere ex textu canonistice facultatis, quod deducere obmitto pro nunc, sed tantum adduco ad hoc dictum sancti Leonis Pape et confessoris in sermone qui legitur in natali Apostolorum Petri, Pauli, unde loquens de hiis Leo inquit: “isti sunt viri per quos tibi Roma Evangelium Christi resplenduit^xxxi, et que erat magistra erroris, facta est discipula veritatis ⁸⁹”^xxxii et sequitur ad propositum “isti sunt patres tui verique pastores”^xxxiii, etc. Et sic ex textu theologico non apparet quin nunc sic posset esse quod essent plures pastores et universales in divisim sicut⁹⁰ aliquando fuit de imperatoribus Romanis vel divisim partiendo sollicitudinem et curam gregis dominici per dationem dexteris qualem fuisse* inter Apostolos refert Paulus Ad Galatas 2.

P1279r Item ad idem arguitur quod professor iuris canonici plus ad remediandum presenti et ad inpugnandum intrusum seu reprobandum eum et partem suam quam professor iuris divini seu theologus, quia secundum canonistas in presenti casu non solum scisma cadit, sed heresis in parte errante. Unde 22 distinctione sub auctoritate Nicolay post verba allegata ibidem de primatu Romane Ecclesie, “omnem primatum”^xxxiv etc., dicitur sic: “unde non est dubium quia, quisquis cuilibet ecclesie” – seu proprius alicui ecclesie – “ius suum detrahit, iniustitiam facit. Qui autem Romane Ecclesie privilegium ab ipso summo omnium ecclesiarum capite traditum auferre conatur, hic proculdubio in heresim labitur.”^xxxv Sic autem videtur hic esse, nam intrusus et eius complices⁹¹ a vera Romana Ecclesia, scilicet a reliqua parte vero Romano Pontifice et suo collegium primatum de iure sibi debitum conatur auferre et sibi applicare, igitur ⁹².

Sed quod non sic ibidem heresis⁹³ secundum theologum videtur tenendum esse eo quod talis error⁹⁴ stat cum fide omnium articulorum et fide cum fide totius Sacre Scripture veteris ac nove legis^xxxvi, ut notum est, nec procedit ex ignorantia iuris divini^95 97 quod ius quisque teneatur credere de necessitate salutis, cum Sacra Scriptura ius divinum plene contineat, cui Scripture predictus error non obviat, etc.

ǀ Est⁹⁸ igitur ut videtur error facti seu error procedens ex ignorantia facti quali ignorantia laboraret⁹⁹ aliquis cernens alicam hostiam veraciter consecratam, et hoc ignorans non adoraret, vel cernens aliquam non consecratam et putans illam esse consecrata adoraret. ǀ Unde, ut videtur, sicut ista stant simul quod quilibet fidelis teneatur credere de necessitate et quod sic de facto credat in sacramento altaris esse verum corpus Christi factis et dictis omnibus fiendis et dicendis per ministrum ydoneum que ad consecrationem huius requiruntur et sufficiunt, et cum hoc stat quod sine incursu heresis potest quis dubitare hic esse corpus Christi demonstratata aliqua hostia que est veraciter consecrata eo quod potest quis quandoque de ignorantia vel negligentia ministri aut etiam quandoque potest quis an sit sacerdos et de prolatione verborum sacramentalium integra et vere actuali vel habituali intentione ¹⁰⁰ consecrandi necessario requisitis. Et ideo ¹⁰¹ sine incursu heresis de hiis dubitans an sint in esse posita per ydoneum ministrum potest quis Christum sub speciebus panis et vini, sub conditione si talia que requiruntur et sufficiunt ad consecrationem precesserint. Unde ista propositio ‘hic est corpus Christi’ vel ‘hoc est corpus Christi’ A rationabiliter hoc credente tali sillogismo concluditur quandocumque minister ad hoc ydoneus et facit, dicit et intendit et generaliter omnia agit que requiruntur et sufficiunt ad consecrationem corporis Christi et ad existentiam eius sub speciebus panis et vini ibidem hiis factis, dictis etc. est veraciter corpus Christi quinymo Christus totus sic est hic et nunc, scilicet quod minister ydoneus fecit, dixit etc., igitur hic corpus Christi.

ǀ Habitus¹⁰² deductionis maior est ¹⁰³ credenda per fidem a quolibet de necessitate salutis nulli dubium. Minor vero est probabiliter opinata et eidem non fide sed opinione probabili tantum eidem assentitur, et sic assensus eius¹⁰⁴ est inferior et debilior assensu maioris¹⁰⁵ cum fides sit habitus quidam supra opinionem et infra scientiam constitutus secundum doctores theologicos. Conclusio vero prout docet regula logicalis ‘semper sequitur debiliorem partem’ et per consequens assensus eius ex predicta deductione¹⁰⁶ non erit fidei, sed opinionis, nec erit conclusio dicenda veritas catholica credenda de necessitate salutis, nec eius opposita heretica falsitas debet dici.

‖ Ad nostrum propositum applicando credens vel tenens A vel B esse Romanum ac summum Pontificem arguitur sic: omnis canonice electus in Romanum ac summum Pontificem est vere Romanus ac summus Pontifex; A vel B est huiusmodi, igitur A vel B est Romanus ac summus Pontifex. Huiusmodi deductionis¹⁰⁷ maior est fide, minor vero tantum pro probabiliter opinata reputanda, igitur conclusio etc., ut supra.

‖ Sed hic instari poterit ex dictis in secunda conclusione qua dictum est quod super hoc credendum est cardinalibus de necessitate et per consequens est veritas catholica et opposita falsitas heretica, si¹⁰⁸ assentiatur est dicenda et dubietas de dicta veritate infidelitas, quia qui dubitat, infidelis est, etc.

Respondetur quod bene dictum est et probatum est sufficienter, ubi supra secunda conclusione, quod credendum est cardinalibus de necessitate salutis quod A vel B elegerunt metu mortis, alias non facturi, quia hoc ipsi soli scire possunt, nec in hoc possunt decipi, nec velle decipere dicendi sunt¹⁰⁹, ymo credendum est¹¹⁰ ipsos in hoc esse talem quod nullum decipere volunt et hec de necessitate salutis est tenendum de ipsis, quamvis non fide proprie credendum sit¹¹¹, ex quo sequitur quod non solus¹¹² assensus fidei est fidelibus de necessitate, ymo assensus probabilis tantum seu opinativus¹¹³ eiusque oppositus assensus non erit heresis, sed error dampnabilis tantum.¹¹⁴

P1279v ‖ Nec ¹¹⁶ obstant verba Nicolay Pape preallegata quibus in fine dicitur quod “quisquis Romane Ecclesie ius suum detrahit, in heresim labitur”^xxxvii. Dicendum namque quod verum est quod quilibet negans Romanam Ecclesiam super alias habere ius primatus qualiter negant Greci, in heresim labitur. Qui vero concedens Romanam Ecclesiam habere super alias ius primatus qualiter ¹¹⁷ concedit ¹¹⁸ in hoc scismate quelibet partium etiam errans, sed deficit in hoc quod dubitat que sit vera Romana Ecclesia aut assentit illam Ecclesiam esse Romanam que in veritate Romana Ecclesia non est, et, si erret, non tamen propter hoc heresim labitur.

‖ Sed an huius pars in presenti scismate errans¹¹⁹ dampnabiliter erret, ut videtur hunc dicere professores iuris canonici¹²⁰ secundum textum facultatis eorum quod sic. Unde in illo decreto seu decretali In nomine Domini dicitur “si quis autem contra hoc nostrum decretum synodali sententia promulgatum per seditionem vel presumptionem electus fuerit, aut quolibet ingenio inthronizatus fuerit, auctoritate divina et¹²¹ Apostolorum Petri et Pauli, perpetuo anathemate cum suis auctoribus, fautoribus et sequacibus a liminibus sancte Ecclesie separatus abiciatur sicut antichristus”^xxxviii, etc. et sequitur ¹²²: “cui quisquis adheserit vel qualemcumque tamquam Pontifici reverentiam exhibuerit, aut in aliquo defendere presumpserit, sit pari sententia” vel sententie “mancipatus.”^xxxix Et infra: “quisque huius nostre decretalis temerator extiterit et Romanam Ecclesiam sua presumptione confundere et perturbare contra hoc statutum temptaverit, perpetuo anathemate atque excommunicatione dampnetur et cum inpiis quando resurgent in iudicio deputetur omnipotentis Dei contra se iram sentiat”^xl etc. multa similia. ‗

‖ Confirmatur, nam Extra, De summa Trinitate et fide catholica, capitulo “Firmiter...” dicitur quod extra Ecclesiam catholicam non est salus^xli; pars autem errans in hoc scismate est extra Ecclesiam catholicam; igitur sibi non debetur salus et sic dampnabiliter errat. Ad idem allegantur Augustinum, De fide ad Petrum, dicendum: “firmissime tene et nullatenus dubitet, omnem hereticum et scismaticum cum dyabolo et angelis eius eternum ignis incendio puniendum nisi ante finem vite fuerint Ecclesie catholice reincorporatus. Et paulo post: Omni homini qui Ecclesie non tenet unitatem, nec baptismus¹²³, nec eleemosynarum quantumlibet copiosa largitio, nec mors pro fide Christi suscepta pro fide poterit ad salutem.”^xlii Certum autem est quod in presenti scismate pars errans Ecclesie non tenet unitatem cum a vero capite Ecclesie Romano vero ac summo Pontifice et Romana suprema ac capitali Ecclesia recedere dignoscatur.

Sed ex textu theologico premissa non possunt evidenter concludi, ut satis tactum est supra, nec unitas Ecclesie propter unitatem capitis seu fundamenti alterius quam Christi concludi potuit ex Scriptura expresse cum dicat Apostolus: fundamentum aliud nemo ponere potuit preter id quod positum est, quod est Christus Ihesus^xliii. ǀ Nec hoc ex Simbolis Ecclesie^xliv colligitur evidenter et expresse puta¹²⁴ ex illo Symbolo Athanasii^xlv in quo videntur poni omnia credenda de necessitate salutis, sed hec ratio non valet, quia videtur argui per locum ab auctoritate negative non habetur in Symbolis, ergo non est tenendum de necessitate salutis.

‖ Si vero dicatur quod ex Simbolis Apostolorum^xlvi et Ecclesie possit colligi ista unitas Ecclesie extra quam non est salus ex illa particula “et in unam sanctam apostolicam Ecclesiam”^xlvii, responderet faciliter adversarius puta gratus* quod hoc intelligendum est de unitate Ecclesie ratione unitatis Christi capitis¹²⁵ et unitate fidei in ipsum, sed de hoc alibi tangetur ostendendo quod etiam Ecclesia debet esse unam unitate capitis, scilicet ¹²⁶ unius Pontificis supremi Christi vicarii extra cuius obedientiam non est salus et in hoc convenire debent theologos et canonistas probabiliter ostendetur et ad rationes adversarios respondebitur sufficienter.

‖ Sed hec arguta sunt ad ostendendum quod quamvis in presenti scismate utique professores teneantur ad remediandum in presenti scismate et ad inpugnandum et reprobandum intrusum, tamen magis professores iuris canonici cum in iure canonico¹²⁷ magis¹²⁸ inconvenientia presentis scismatis et periculos caveantur¹²⁹ et parum vel nichil in iure divino de hoc habetur.

⁖ ‖ Estque aliud argumentum pro theologis quod non tantum teneantur eo quod in casu presenti non videant expressam universalem dampnationem partis errantis¹³⁰, nam et in divinis, sed in Trinitate in qua, secundum Augustinum, si erratur, nullibi periculosius erratur^xlviii sunt doctores theologici catholici reputati contradictione opinantem et de prioritate divinarum personarum aliquali et nulla de distinctione perfectionum attributalium aliquali et nulla. In quibus contrarietatibus pars errans excusatur non solum ab heresi, ymo ab errore dampnabili per non esse pertinacem, per esse paratum corrigi et inquirere veritatem vel audire saniorem sententiam vel stare iudicio melior¹³¹ specialiter Ecclesie que servaverunt abbatem Ioachim non solum ab heresi, ymo ab errore dampnabili forte. Et servant nunc in divinis doctores predictos contradictione oppinantes. Cur autem in presenti casu predicte condiciones non servent aliquos ab errore dampnabili non apparet bene theologice cogitando, etc ¹³².

P1280r Primum folium¹³³

‖– Alia questio: An professores iuris divini, scilicet theologi¹³⁴, plus teneantur ad reprobandum intrusum et eidem obviando in et presenti scismati remediandum quam professores iuris canonici aut econtra, et hoc de necessitate salutis eorumdem professorum.

Et arguitur primo ad partem negativam questionis, scilicet quod non plus teneantur isti professores quam illi ¹³⁵, quinymo quod ¹³⁶ utique professores equaliter teneantur, quia utique tenentur de necessitate salutis, igitur sub equali pena, quia sub pena perditionis sue salutis et regni Dei que secundum sanctos sententia penarum est. Unde, ut dicunt sancti doctores, carere visione divina et consortio angelorum exulari a regno Dei tam grandis est pena ut ei nulla valeant compari tormenta^xlix.

‖ Quod vero professor iuris divini, quia, ut communiter ¹³⁷ conceditur ab utraque partium, in presenti scismate cadit heresis in parte intrusi seu non rite electi, que pars secundum veritatem vere Romane Ecclesie adversatur et eidem ius detrahit et per consequens pars huius heretica est dicenda et non solum scismatica. Nam, ut dicit Nicolaus distinctione 22, “fidem quippe violat qui adversus illam agit, que mater est fidei, et illi contumax invenitur qui illam cunctis eclesiis pretulisse cognoscitur”^l, scilicet adversus Christum ¹³⁸ est, igitur causa presentis vel casus presentis scismatis, causa seu casus fidei. Cause autem fidei ad professorem iuris divini seu theologum magis pertinere videntur, ut aliqui probant.

Primo ¹³⁹, nam ¹⁴⁰ Sacra Scriptura maioris auctoritatis est quam Canones summorum Pontificum, quia Canones huius accipiunt vel accipere debent sua principia a Sacra Scriptura. Patet per Innocentium III, Extra, “De accusationibus”, capitulo “Qualiter et quando...”, ubi assentitur manifeste quod “ex auctoritatibus Novi et Veteris Testamenti processerunt canonice sanctiones¹⁴¹.”^li Item Fabianus Papa, II, questione 3, capitulo 3 sic dicit: “qui omnipotentem Deum metuit, nec contra Evangelium, nec contra Apostolos, nec contra prophetas vel sanctorum patrum instituta ad aliquomodo constituit.”^lii De auctoritate vero maiori Sacre Scripture supra sanctiones¹⁴² canonicas summorum Pontificum Augustinus* millia* posuit ¹⁴³ distinctione 9 Decreti, unde capitulo “Ego solum...” sic inquit: “Ego solum illis libris Scripturarum qui iam canonici appellantur didici hunc timorem honoremque referre ut nullum illorum errasse scribendo audeam ¹⁴⁴ credere, acsi aliquid in eis offendero vel inveniris* quod videatur contrarium veritati, nichil aliud quam mendacem esse codicem, vel non esse assecutum interpretem, quod dictum est, vel minime me ¹⁴⁵ intellexisse, non ambigam.”^liii Et capitulo “Ut veterum...” inquit “aliis autem scripturis seu epistolis prelatorum quantacumque probitate fulgeant non ¹⁴⁶ adeo inherendum est, ut ex eis sic testimonium proferatur, ut contra sentire non liceat, sicubi forte aliter sapuerint quam veritas postulet^liv.” Et capitulo “Quis nesciat...” dicitur sub auctoritate eiusdem Augustini sic: “quis nesciat Scripturam canonicam tam Veteris quam Novi Testamenti, certis terminis suis contineri, eorumque posterioribus omnem episcoporum” – et per consequens, Pape – “litteris ita preponi, ut de illa omnino dubitari aut disceptari non possit” – seu non debeat – “utrum verum vel rectum sit aliquid quod in ea scriptum esse constiterit? Episcoporum autem litteras que post confirmatum canonem scripte sunt vel scribentur et per sermonem” et cetera “licere reprehendi, si quid in eis forte a vero deviatum est?”^lv Et Crassianus¹⁴⁷ distinctione 8, capitulo “Dignitate...” inquit: “Dignitate vero ius naturale prevalet consuetudini et constitutioni ¹⁴⁸. Quecumque enim vel moribus recepta sunt, vel Scripturis comprehensa, si naturali iuri fuerint adversa, vana et irrita sunt reputanda ¹⁴⁹.”^lvi Distinctione vero 6, capitulo “hiis itaque respondetur. In lege et Evangelio ius naturale continetur.”^lvii Canonem vero ius positivum continent, est igitur Sacra Scriptura maioris auctoritatis Canonibus et per consequens ad eius professorum magis pertinet heresis reprobare et dampnare.

P1280v Hec recitantur in forma¹⁵⁰.

Ulterius ad propositum, magis potest argui quia, antequam esse scientia Canonum, fuerunt per catholicos assertiones alique tamquam heretice reprobate. Unde Apostolus 1 Thimotei 4 reprobavit doctrina prohibentium nubere, abstinere a cibis quos Deus creavit ad percipiendum cum gratiarum actione fidelibus^lviii, dicendum hoc provenire a spiritu erroris et demoniis^lix, et per consequens pertinere ad hereticam pravitatem, penam que heretice pravitatis instituisse videtur excommunicationem. Verum idem Paulus inquit: hereticum ¹⁵¹ hominem post primam et secundam admonitionem devita^lx.

‖ Ad oppositum arguitur quod magis pertineat ad professorem iuris canonici assertiones hereticas reprobare quam ad professorem iuris divini, scilicet theologum, quia magis credendum est Ecclesie per quam conditi sunt Canones quam Evangelio, igitur ¹⁵² professori Canonum est magis credendum talia*. Assensum ¹⁵³ patet per Augustinum, Contra epistolam fundamenti, dicentem: “Evangelio non crederem ¹⁵⁴ nisi me ecclesie auctoritas compulisset.”^lxi Et quod equaliter pertineat ad professorem iuris canonici situs ad professorem iuris divini potest probari per dictum Gregorii quod habetur distinctione 4 capitulo “Sicut...” ubi dicitur sic: “Sicut¹⁵⁵ sancti Evangelii quatuor libros, sic quatuor consilia debemus suscipere et venerari.”^lxii Sed Canones summorum Pontificum non sunt minorum auctoritatis quam quatuor consilia, igitur etc ¹⁵⁶.

Item, Papa dispensat contra Sacram Scripturam puta circa votum quod in Sacra Scriptura precipitur observandum iuxta illud ¹⁵⁷: vovete et reddite^lxiii, et alibi: displicet Deo infidelis et stulta promissio^lxiv, et alibi: si quid vovisti ne moreris reddere^lxv.

Item, Papa dispensat de bigamia contra Apostolum, ut habetur distinctione 34, capitulo “Lector...”^lxvi.

Item, ad conditorem Canonum pertinet ordinare simbolum fidei et articulos rite diffinire.

‖ Ad hec potest respondi distinguendo de hoc nomine ‘ecclesia’ prout aliqui distingunt ¹⁵⁸ dicendo quod hoc nomen ‘ecclesia’ aliquando capitur pro loco materiali divino clericum deputato, aliquando pro aliquo speciali collegio clericorum, aliquando pro toto collegio clericorum omnium, aliquando quod aliqua cleri et Pape* congregatione speciali, aliquando pro tota congregatione fidelium simul in hac vita de gentium, aliquando vero nomen ‘ecclesie’ non tantum congregationem fidelium viventium, sed etiam mortuos comprehendetur*. Et sic capit Augustinum ecclesiam in libro Contra Manicheos et habetur 2 distinctione, capitulo “Palam...”, ubi dicitur: “Palam est quod in re dubia ad fidem et certitudinem valeat ecclesie catholice auctoritas, que ab ipsis fundatissimis Apostolorum sedibus usque ad hodiernum diem succedentium sibimet episcoporum serie et populorum¹⁵⁹ consentione firmatur.”^lxvii Ubi Ecclesia, episcopos et Papas a tempore Apostolorum inclusive* usque ad hodiernum diem sibimet succedentes importat et sic capit Augustinum in dicto supra allegato ecclesiam cum dicit: “Evangelio non crederem”^lxviii vel non credidissem, etc. Isto autem modo ecclesia scriptores Evangelii et omnes Apostolos¹⁶⁰ comprehendunt et sic patet responsionem. Concedendum inest quod magis credendum est Ecclesie que est multitudo catholicorum omnem qui fuerunt temporibus prophetarum et Apostolorum usque modo quam Evangelio, non quia de Evangelio sit aliqualiter dubitandum, sed que “omne totum maius est sua parte”^lxix et auctoritas totius est maior auctoritate partis.^lxx

Quod autem conditores Canonum sint minorum auctoritatis Evangelio, ipsimet conditores Canonum testantur. Unde Urbanus Papa, ut habetur distinctione 25 ¹⁶¹, capitulo “Sunt quidam...”, inquit: “Sciendum summo opere¹⁶² est quod inde novas” constitutiones “potest concludere¹⁶³”, scilicet Romanus seu supremus Pontifex, “unde evangeliste nequaquam aliquid dixerunt. Ubi vero aperte Dominus vel eius Apostoli et eorum sequantes sancti patres sententialiter aliquid diffinierunt, ibi non novam legem dare potest Romanus Pontifex, sed potius quod probatum est usque ad animam et sanguinem confirmare debet. Si enim quod docuerunt Apostoli et prophete destruere quod absit ¹⁶⁴ niteretur, non sententiam dare, sed magis errare convinceretur ¹⁶⁶.”^lxxi

P1281r Secundum folium¹⁶⁷. Hec recitantur in forma¹⁶⁸.

Ad secundum de quatuor Evangeliis et quatuor consiliis generalibus dicitur quod ly, sicut non est nota equaliter, sed similitudinem, sicut solet dici quod, sicut adulterium est fugiendum, ita et fornicatio et tamen adulterium est magis fugiendum. Ita in proposito, sicut credendum est quatuor Evangeliis, sic credendum est quatuor consiliis que verbi verificari possunt esto quod quatuor consilia non sint tante auctoritatis situs quatuor Evangelia. Aliter potest dici quod Canones summorum Pontificum non sunt tante ¹⁶⁹ auctoritatis ut quatuor consilia, sicut satis immitur* 25 distinctione, capitulo “Sancta...”^lxxii et 14 distinctione, capitulo “Hec sunt...”^lxxiii, quia, scilicet illa quatuor consilia fuerunt confirmata per multos magne auctoritatis et sanctitatis viros et episcopos cum summo Pontifice et per pluries quam alii canones. Vel dicuntur illa quatuor consilia suscipienda sicut Evangelium, quia in illis determinatur de quibusdam articulis ¹⁷⁰ principaliter pertinentibus ad fidem que etiam habentur in Evangeliis minus explicite, ideo illa consilia auctoritatem habent ex Evangelio.

ǀ Ad aliud quo arguitur quod Papa potest dispensare contra Sacram Scripturam, ergo Canones sunt minoris auctoritatis quam Sacra Scriptura. Non valet consequentia, quia ipsemet Papa potest etiam dispensare contra Canones. Potest etiam dici quod sic faciendo, Papa non dispensat contra Sacram Scripturam. Unde de voto non est proprie dispensatio. Unde dicit glossa Decreti, 15, questio 1, “Sunt quidam...”^lxxiv quod non est vera dispensatio que fit in voto peregrinationis, quia non dicitur vovens liberari ab illa obligatione, sed potius dicitur illam obligationem in melius commutari, ut Extra, “De iureiurando”, “Pervenit...”^lxxv. Sed certa votum contumelie non potest ¹⁷¹ dispensare, quia non invenitur melius in quod possit commutari, ut Extra, “De statu regularium”, 9, “Ad monasterium...”^lxxvi. In fine hiis concordat Bernardus, Extra, “De voto et voti redemptione”: “Non est voti dicendum transgressor si quod vovit auctoritate sedis apostolice distulit adimplere”^lxxvii; supplet Bernardus in glossa, si iusta causa subest, alias non quoad Deum.

‖ Ad aliud de dispensatione contra Apostolum potest dici quod non proprie dispensatur contra legem. Non enim facit contra legem mandantis omnes fures suspendendum qui ex iusta causa alique furet impunitum relinquit, quia, sicut dicitur I Rethorice, notum est legem dicere universaliter quod non est universaliter observandum et hoc propter casus particulares in opinatos et ibidem habet locum ‘epikes’^172lxxviii, ut ibidem dicitur. Qui non respicit ad leges sed ad legis seu legum latorum, quia debet considerare quid legislator in tali casu faceret si adesset et sic Papa dispensavit cum bigamis¹⁷³, nec proprie dispensavit contra Apostolum, quia illud idem fecisset Apostolus, si affuisset. Unde alica observatio est bona et salutaris uno tempore et alio tempore nociva.

Ad ultimum quo arguitur isto medio, quia ad conditorem Canonum spectat vel pertinet ordinare simbolum fidei et articulos rite diffinire, potest responderi quod esto quod ad conditorem Canonum pertineret ordinare simbolum et articulos fidei expressos in Sacra Scriptura vel sequentem, consequentia necessaria ex contentis credendos a nobis de necessitate salutis eo quod in Scriptura divina continentur vel ex contentis sufficienter secuntur, non quia conditor illos articulos ordinat aut approbat, tamen conditor Canonum novos articulos fidei vel novum articulum in fide vel fidei condere non potest, nec Sacre Scripture quidquam addere nec auferre, Deuteronomio 4: Non addetis ad verbum quod vobis loquor, nec auferetis ex eo.^lxxix Et Proverbiis 38: Ne addas quidquam verbis illius, ne arguaris, inveniarisque mendax.^lxxx Et Apocalypsi ultimo: Contestor omni audienti verba prophetie libri huius, si quis apposuerit ad hec, apponet Deus super illum plagas scriptas in libro hoc. Et si quis diminuerit de verbis prophetie libri huius, auferet Deus partem eius de libro vite, et de civitate sancta, et de hiis que scripta sunt in libro isto.^lxxxi Et qua ratione sic sentiendum vel censendum de libro, libro Apocalypsis, pari ratione sentiendum vel tenendum de aliis Sacre Scripture libris. Et Apostolus Ad Galatas 1: licet nos aut angelus de celo evangelizet aut evangelizavit vobis preterquam quod evangelizavimus vobis, anathema sit.^lxxxii

P1281v Sed ¹⁷⁴ contra videtur quod conditor possit facere novos articulos, articulo in fide, quia potest alicas assertiones contrarias contentis in Sacra Scriptura condempnare et tunc incipiet esse hereses, quia ab Ecclesia condempnate et erunt huius assertiones noviter heretice, p???? et opposite asseretives* catholice veritates et tamquam articuli fidei credende firmissime de necessitate salutis et non ante. Ex quo videtur posse concludendum conditorem Canonum posse facere in fide novum articulum et per consequens eius Canones esse tante auctoritatis ut est Sacra Scriptura, que opinio potest probari aliquibus rationibus.

Primo, per hoc quod in consilia Alexandri, 3 Extra, “De hereticis”, “Cum Christus...”^lxxxiii fuit factus novus articulus, scilicet quod Christus est Deus et homo, quia, ut dicunt sic opinantes, ante tempora Alexandri licebat non credere Christum esse Deum et hominem.^lxxxiv

Secundo probavit idem sic opinantes ex Constitutione domini Iohannis XXII^lxxxv, in qua diffinitur deinceps esse hereticum dicere Christum et eius Apostolos non habuisse aliud nec in proprio, nec in communi, et per consequens antea non fuerat hereticum.^lxxxvi

‖ Tertio sic, pro omni assertione que heresis est, est quis tamquam hereticus condempnandus, sed multe sunt assertiones huius quibus assertores earum antequam essent ab Ecclesia condempnate non fuerunt tamquam heretici condempnati ¹⁷⁵,^lxxxvii nec erant dicendum heretici, licet post fuerint dicendi heretici, igitur eorum habitus* assertiones non erant ante hereses.

Assumptum patet in multis. Nam Greci dicentes Spiritum Sanctum non procedere a Filio ante condempnationem assertionis eorum non fuerunt heretici reputati, sed post. ‖ Assertores etiam opinionis abbatis Ioachim a consilio generali dampnate post condempnationem heretici iudicantur^lxxxviii et ante non iudicabantur heretici. Ad idem inducunt Constitutionem Alexandri, 3, de qua supra Extra, “De hereticis”, “Cum Christus...”^lxxxix et sic patet conditorem Canonum de novo heresi posse facere heresim et heresiarcam pravitatem et per consequens de non catholica veritate posse facere catholicam veritatem et articulum fidei cum omnis assertionis heretice opposita assertio catholica veritas sit censenda, ut notum est.

‖ Ad idem arguunt sic: ad quem pertinet autentice diffinire que assertio est catholica et que non, et que heretica et que non, ad illum pertinet posse de non catholica veritate facere¹⁷⁶ catholicam veritate et de non hereticam facere hereticam, quia aliter diffinitio sua vel determinatio iuris¹⁷⁷ plus operaretur quam diffinitio vel determinatio doctoris qui per auctoritatem et rationes declarat et probat aliquam assertionem esse catholicam per modum doctrine, non auctoritative sicut facit conditor Canonum auctoritate suprema applicata.^xc

Ad oppositum predicte opinionis sunt rationes multe quas inducunt quidam opinantes quod, sicut quantum ad ea que spectant ad fidem nostram et nequaquam ab humana voluntate dependent non potest conditor Canonum seu summus Pontifex, nec etiam tota Dei Ecclesia, de assertione non vera facere veram, nec de assertione falsa facere non falsam, nec econverso, ita nec de assertione non catholice facere catholicam, nec de assertione non heretica facere hereticam, et ideo non potest novum articulum facere in fide, quia, sicut veritatem catholice absque approbatione Ecclesie ex natura sua sunt immutabiles et immutabiliter vere, ita immutabiliter catholice sunt reputande. Similiter, sicut hereses absque reprobatione vel dampnatione Ecclesie sunt false, ita absque dampnatione Ecclesie sunt hereses reputande.^xci

Et ¹⁷⁸ arguitur primo sic: omnis veritas catholica dicenda est catholica vel quia est a Deo revelata, vel quia in divinis Scripturis divinis contenta, vel quia ab Ecclesia recepta, vel quia sequitur ex illis, vel alico illorum que sunt divinitus revelata, vel in Sacra Scriptura contenta¹⁷⁹, P1282r vel ¹⁸⁰ ab Ecclesia acceptata seu recepta, vel quia a summo Pontifice ¹⁸¹ conditore Canonum approbata.^xcii

Si detur primum¹⁸², cum divina revelatio nullo modo dependeat ab approbatione summi Pontificis, nec totius Ecclesie^xciii, ymo si nulla esse Ecclesia nichilominus, nichil veritas esse veritas a Deo revelata et per consequens, catholica reputanda.

Si detur secundum¹⁸³, si quod ideo est alica veritas catholica, quia in Scripturis divinis contenta, constat quod talem veritatem contineri in divinis Scripturis non dependet ab approbatione¹⁸⁴ summi Pontificis aut Ecclesie,^xciv et sic patet intentum.

Si detur tertium¹⁸⁵, scilicet quod ideo est aliqua veritas catholica quia ab Ecclesia Universali recepta, querendum est quare Universalis Ecclesia talem recipit veritatem, vel quia fuit sibi divinitus inspirata vel revelata et tunc absque tali receptione nichilominus esset veritas catholica.^xcv

Et idem sequitur si detur quartum, scilicet quia contenta in Sacra Scriptura aut recipit eam Ecclesia talem veritatem quia per experientiam et rationem naturalem eam cognoscit et ob hoc catholica est dicenda et hoc non, quia pariter Ecclesia omnes veritates geometricas et aliarum scientiarum catholicis veritatibus aggregare et falsitates oppositas posset inter falsitates hereticas computare et omnem assertionem harum tamquam hereticum condempnare; vel recipit Ecclesia huius veritatem, quia sibi placet, et ob hoc talis veritas catholica est dicendi, et tunc Ecclesia solum inniteretur voluntati humane et fides esset in voluntate hominum.^xcvi Contra: Apostolum 1 Corinthiorum 2: fides nostra non est in sapientia hominum^xcvii, et, per consequens, minus in voluntate.

‖ Et eodem modo ¹⁸⁶ potest argui de approbatione summi querendo quare approbat talem veritatem, etc.

Si detur quartum¹⁸⁷, videlicet quod ideo alica veritas est catholica quia sequitur ex predictis vel aliquo illorum que sunt divinitus revelata, vel in Sacris Scripturis contenta, vel ab Ecclesia Universali recepta, notum est quod ex approbatione summi Pontificis non plus potest ex revelatis a Deo aut in Scripturis contentis inferri quam sine tali approbatione, et sic huius approbatio non facit talem veritatem catholicam,^xcviii ut notum est.

Si detur quintum¹⁸⁸, quod ideo talis est catholica, quia a conditore, scilicet summo Pontifice, approbata, tunc querendum est, quia aut summus Pontifex talem veritatem approbando immittitur divine revelationi, aut Scripturis sacris, aut doctrine Ecclesie Universalis. Et quodcumque detur, sequitur quod summus Pontifex per talem approbationem non facit talem veritatem fuisse aut esse catholicam.^xcix Patet ex precedentibus. Vel summus Pontifex in sacramenta¹⁸⁹ approbando instituerit¹⁹⁰ proprie prudentie, et hoc non est dicendum, quia tunc fides nostra esset in sapientia hominum, contra Apostolum.

ǀ Patet ¹⁹¹ igitur quod nulla veritas est catholica nisi quia divinitus revelata, vel quia divinis Scripturis inserta, vel quia per certitudinem Universali Ecclesie innotuit, vel quia alico necessario argumento concluditur ex predictis. Ex approbatione vero summi Pontificis vel Ecclesie nullum premissorum¹⁹² noscitur dependere.^c Et sic per talem approbationem nulla potest fieri veritas catholica et sic per eam non potest articulus fidei, sed bene summus¹⁹³ Pontifex aut Ecclesia per suam approbationem determinat et diffinit noviter aliquam veritatem esse et fuisse catholicam et aliquem esse aut fuisse hereticum et aliquem articulum ad fidem pertinere, licet talia fuerint prius veritatem catholice.

‖ Secunda ratio¹⁹⁴ est talis: nam si aliqua veritas esset catholica eo quod a conditore Canonum seu summo Pontifice approbata, vel hoc esset quia approbata implicite, vel explicite, aut quia tantum explicite.^ci

Si detur primum, sequitur quod summus Pontifex non potest alicam novam veritatem catholicam aut novum articulum in fide, nam omnes veritates divinitus revelate et in Scripturis contente et quas recipit Universalis Ecclesia et que secuntur ex illis vel eorum aliquo fuerunt explicite vel implicite approbate per summos Pontifices precedentes. Ipsi enim totam P1282v fidem Ecclesie approbaverunt et omnia^cii credita ab Ecclesia saltem implicite et per consequens omnia que secuntur ex illis et per consequens, sicut ‘qui dicit unum, dicit omnia que secuntur ex illo’^ciii, implicite dicit ‘ita qui unum approbat, approbat omnia que secuntur ex illo’.^civ

‖ Si detur secundum, scilicet quod aliqua veritas ideo est catholica quia a summo Pontifice explicite approbata, sequitur quod tales veritates ‘Christus mortuos suscitavit’, ‘Christus fuit Deus et homo’, ‘Christus omnia scivit’ non essent reputande catholice veritates nisi essent a summo Pontifice explicite approbate, quod est inconveniens reputandum.^cv Patet igitur quod summus Pontifex non potest facere novam catholicam veritatem, nec novum articulum fidei facere, nec de assertione ¹⁹⁵ non heretica, hereticam, quia omni assertio catholice alica assertio heretica contradicit, ut notum est, et econtra.^cvi Sic etiam de veritate et falsitate propositionum seu assertionum contradictoriarum, ut patet ex communi¹⁹⁶ logica.

Tertia ratio¹⁹⁷ talis est: si ideo alica veritas esset catholica quia a summo Pontifice vel Ecclesia ¹⁹⁸ aprobata aut heretica quia ab eis dampnata, tunc hoc secundum dictum de heresi verum esset, sicut¹⁹⁹ argutum est de veritate catholica, quia talis assertio est dampnata implicite vel explicite, vel quia explicite tantum.^cvii

Si detur primum, sequitur quod omnis assertio que potest licite dampnari est heresis iam de facto, quia omnis talis est iam per Ecclesiam et Romanos vel summos Pontifices implicite dampnata per approbationem totius fidei in generali ab Ecclesia et a summis Pontificibus factam, nam totam fidem approbando omnem falsitatem oppositam dampnaverunt.^cviii

‖ Si detur secundum, sequitur ista ‘Christus non est homo’ non erat heretica antequam esset per Ecclesiam ²⁰⁰ reprobata vel dampnata^cix, quod a nullo potest rationabiliter concedi, cum sit expresse contrarium Evangelio: verbum caro factum est^cx.

Quarta ratio²⁰¹ que videtur sic arguentibus demonstrativa talis est: omnis assertio cuius pertinax assertor est vere hereticus, est vere heresis. Sed omnes pertinaces assertores assertionum que possunt per Ecclesiam rite et legitime per Ecclesiam condempnari sunt vere heretici, licet eorum assertiones non sint sub forma propria ab Ecclesia condempnate.^cxi Patet per Augustinum, 24, questione 3, capitulo “Dixit Apostolus...”^cxii et capitulo “Qui in ecclesia...”, ubi dicit Augustinus quod “qui in ecclesia ²⁰² morbidum aliquid pravumque sapiunt, si correcti, ut sanum rectumque sapiant, resistunt contumaciter suaque pestifera et mortifera dogmata emendare nolunt, sed defendendo persistunt, heretici sunt.” ^cxiii. Sed omnis assertio que per Ecclesiam dampnari potest est falsa, morbida et perversa, igitur omnis pertinax defensator eius, licet non sit per Ecclesiam explicite condempnata, est vere hereticus. Et sic²⁰³ opinantes concludunt suum principale intentum quod Ecclesia non potest de assertione non heretica facere hereticam, sed Ecclesia aliquam heresim dampnando determinat eam fuisse hereticam^cxiv et esse per consequens nunc et semper ²⁰⁴ heresim.

Ad ²⁰⁵ istud idem propositum, videlicet quod summus Pontifex aut Ecclesia non potest de assertione non heretica facere hereticam aut de non catholica veritate facere catholicam veritatem, quia non potest addere quidquid ad catholicas veritates seu Sacram Scripturam, Deuteronomio 4, non addetis ad verbum quod vobis loquor^cxv, scilicet faciendo novas catholicas veritates²⁰⁶ addendas Sacre Scripture, nec aufferetis et ex eo^cxvi dampnando aliquid quod in ea sit contentum. Ad idem allegatum fuit dictum quodam Proverbiorum 38^cxvii.

P1283r Quartum folium²⁰⁷.

Consequenter ex dictis Ockham^cxviii contra Marcilium fundetur quod non solum expressis in Scriptura Sacra, capitulo 2²⁰⁸.

Ad rationes partis prime respondent tenentes secundam opinionem immediate probatam.

Ad primam dicerent quod, sicut aliquando aliquis est hereticus occultus, tamen qui non debet hereticus indicari, ‖ ita ²⁰⁹ aliquando aliquis est hereticus, quia heresi pertinaciter adheret et tamen quia non est certum explicite quod assertio sua sit heresis seu heretica antequam de hoc innotuerit Ecclesie, non debet tamquam ²¹⁰ heresis iudicari vel condempnari. Postquam autem per diligentem examinationem innotuerit Ecclesie quod assertio sua est heretica, si pertinax invenitur, debet tamquam hereticus condempnari.^cxix

Ex hiis patet responsio ad exemplum de Grecis et abbate Ioachim.^cxx Nam dicendum est eorum assertiones ante condempnationem ab²¹¹ Ecclesia fuisse hereticas et earum assertores pertinaces fuerunt heretici, quia tamen ante non innotuerat Ecclesie quod huius assertiones essent heretice, non debuerunt assertores tamquam heretici iudicari.^cxxi

‖ Ad illud quod inducitur de consilio Alexandri III, Extra, “De hereticis”, “Cum Christus...”^cxxii, potest dici quod sic arguentem falluntur volentes ex isto capitulo arguere vel inferre quod Papa possit facere novum articulum fidei. Nam ex isto capitulo ²¹² credebant posse concludi quod ante Constitutionem licebat opinari non esse Deum et hominem cum tamen ibi non inhibeantur Christum non esse Deum et hominem,^cxxiii nec opponebat, quia ex Evangelio et Simbolis clare constat, sed bene prohibetur dicere ‘Christum non esse aliquid secundum quod homo’, cuius causam assignat, quia Christus est verus Deus et verus homo. Iste autem assertiones sunt distincte, quamvis una sequitur ex altera.^cxxiv Et si obiciatur quod ²¹³, si sunt distincte assertiones ‘Christus est verus Deus et verus homo’ et ‘Christus est aliquid secundum quod homo’, et igitur Papa hic fecit novam veritatem catholicam et novum articulum fidei. Facilis est responsio²¹⁴, quia non sunt dicente assertiones nisi in verbis non insinuati*, unde ²¹⁵ iste converti videntur ‘Christus est unus homo’ et ‘Christus est aliquid secundum quod homo’ et ideo ex hoc passu non potest concludi²¹⁶ conditorem Canonum posse facere novum in fide articulum seu novam alicam veritatem catholicam ²¹⁷.

‖ Ad aliud quo arguitur quod, nisi summus Pontifex posset facere novam veritatem catholicam, sua diffinitio non plus operiretur quam doctoris determinatio. Dicitur quod ymo sua diffinitio plus operatur quam doctoris determinatio, quia post doctorum determinationem licet cuilibet sicut²¹⁸ prius contrarium opinari et presente opinando tenere, hoc autem non licet post diffinitionem summi Pontificis. ǀ Aliud etiam operatur, quia post diffinitionem summi Pontificis licet cuilibet episcopo et inquisitori heretice pravitatis contra tenentem contrarium illius quod per summum Pontificem est rite diffinitum procedere iuxta canonicas sanctiones²¹⁹, nisi, ut addunt sic opinantes, talem offerent se ad probandum summum Pontificem male diffinisse vel errorem diffinisse, in quo casu dicunt remediandum esse ad consilium generale. ǀ Post determinationem autem doctorum non licet²²⁰ episcopis aut inquisitoribus heretice pravitatis contra tenentem contrarium plusquam ante procedere.^cxxv ‖ Etiam in alio plus operatur summi Pontificis determinatio quam doctorum, quia potest esse sub pena excommunicationis aut alia canonica pena potest eius determinatio vallari, etc.

Et sic patet ex premissis Pontificem supremum ac conditorem Canonum non posse facere novam veritatem catholicam vel non posse de veritate non catholicam facere veritatem catholicam, nec de falsitate non hereticam facere hereticam falsitatem, nec condere novum articulum in fide et per consequens Canones suos aut canonicas sanctiones²²¹ esse tante auctoritatis ut sunt dicta Sacre Scripture, cuius contenta et ex eis sequentia sunt catholice veritates.

Et sic ad professorem Sacre Scripture plusquam ad professores Canonum pertinet veritates catholicas approbare et falsitates hereticas reprobare, et habetur intentum ²²².

P1283v Consideranda sunt duo: assertorum pertinacia et assertionis heresia, etc.²²³

Pro canonistis tamen ad hunc²²⁴ potest argui, scilicet quod ad ipsos principalius spectet discernere inter hereticas assertiones et catholicas, quia ipsi canoniste exquisitius et magis ex intentione considerant de hereticis ²²⁵. Unde in Decretalibus est de hoc specialiter titulus satis prolixus. Et in Decretis diffuse et sepe tractatur de hac materia. In sacra autem Scriptura raro de hereticis fit mentio, in uno solo loco, ut videtur, scilicet Ad Titum 3^cxxvi: hereticum hominem post primam et secundam monitionem devita^cxxvii, et est allegatum supra.

Sed ²²⁶ posset dici quod premissa concludunt quod ad canonistas magis pertinet scire modum puniendi hereticos postquam iudicati fuerunt heretici et modum contra eos procedendi. Canoniste enim et non theologi tractant de accusationibus, denunciationibus, inquisitionibus heretice pravitatis, et de citationibus, interrogationibus, examinationibus hereticorum et aliis ad iudiciarium ordinem circa errore servandum pertinacibus, et de hiis principaliter considerant canoniste.^cxxviii

Sed ²²⁷ ex hoc videntur sequi intentum. Nam nullus est hereticus iudicandus nisi pertinax; nullus autem est pertinax iudicandus nisi qui correctus a suo prelato suum defendit errorem, ad quos ergo pertinet vel spectat scire quomodo errantes corripi debeant.^cxxix A prelatis eorum est scire qui sunt pertinaces et per consequens heretici iudicandi.

Confirmatur ²²⁸: nam pertinacia est quedam contumacia secundum Gregorium, distinctione 15, capitulo “Non licuit...”^cxxx et secundum Augustinum, 24, questione 3, capitulo “Qui in ecclesia...”^cxxxi.^cxxxii

‖ De contumacia autem cum accedatur vel respectu non venientis, vel respectu non restituentis, vel respectu non respondentis aut obscure respondentis, vel recedentis, vel respectu non exhibentis^cxxxiii, unde versus:

“Impedit, occultat iustis, parere recusat,

Non venio, cito discedo, non restituo rem,

Non iuro, loquor obscure, non exhibeo rem,

Casibus hiis dictis merito contemptor haberis.”^cxxxiv

Que omnia presupponunt citationem ad hoc quod alius contumax reputetur. De citationibus autem et de hiis que ad ordinem iudiciarium pertinet non theologi, sed decretiste tractare noscuntur ²²⁹. Sequi videtur ex hiis quod ad canonistas magis et principalius pertinet iudicare quis pertinet et hereticus sit censendus.^cxxxv

‖ Ultimus ²³⁰, ad quem spectat criminis cognitio²³¹, spectat eiusdem cognitio, quia crimen non bene punitur nisi sit cognitum. Sed sic est in proposito, quod punitio hereticorum magis et principalius spectat, ymo ut videtur, omnis pertinet ad canonistas^cxxxvi, igitur etc.  ²³²

P1284r Quintum folium²³³.

Adhuc ²³⁴ ad oppositum pro theologis potest argui quod ad eos principalius pertineat discernere²³⁵ hereticas pravitatem a veritatibus catholicis et econtra, nam theologici est de Deo tamquam principali subiecto. Unde ‘theologia’ dicitur a ‘theos’, quod est ‘Deus’, et ‘logos’, quod est ‘sermo’, quasi ‘sermo de Deo’; heresis autem peccatum principaliter commisum in Deum.

Item, contrariorum eadem est disciplina ²³⁶ et notitia et idem est iudex recti et obliqui. Fidem autem et heresis contrarie opponuntur, cum igitur ad theologum principaliter pertineat considerare et iudicare de fide et de fide credendis; sequitur quod ad ipsum principaliter pertineat de heresi seu heresibus considerare et meditare; et habetur intentum.

Item, cum scientia inferior et superior considerant de eodem, scientia superior habet de illo principalius iudicare; sic est de theologia et scientia Canonum quo ad ea que sunt fidei. Patet per Innocentium III, Extra, “De accusationibus”, capitulo “Qualiter et quando” asserentem manifeste quod “ex auctoritatibus Novi et Veteris Testamenti processerunt canonice sanctiones²³⁷.”^cxxxvii

Item, quia, ut videtur, sola Scriptura divina inter alias vel pre aliis catholica²³⁸ debet dici et sola de necessitate salutis firmiter et indubie debet credi et sequentibus ex ea necessario quod ulterius sit ponentes probant rationibus primo quia extra illam Scripturam nulla veritas catholica reperitur, in qua continetur omnis veritas utilis ad salutem et omnis felicitas^cxxxviii inimica dampnatur. Sic est de Sacra Scriptura, quia secundum Augustinum,^cxxxix “in Sacra Scriptura quidquid utile est invenitur et quidquid noxium est dampnatur”^cxl, igitur extra illam, etc. ²³⁹

Alia ratio ab eis adduntur talis fides ad quam tenebantur Hebrei fuit expressa in Antiquo Testamento sufficienter et totaliter, ergo tota fides ad quam nunc tenentur Christiani de necessitate salutis expressa est in Novo et Veteri Testamento.^cxlicxlii Patet consequentia, quia non minus est sufficiens ad salutem per cunctis fidelibus Christianis Testamentum Novum etiam Veteri quod erat antiquum sufficiens pro Hebreis. Ad hec sunt auctoritates supratacte, Deuteronomio 4, ne addatis^cxliii, etc.

Ad idem quod eadem facilitate contempnitur qua probatur^cxliv, ad fidem catholicam minime spectare^cxlv videtur et esto quod sit verum non debet inter veritates catholicas numerari. Sed secundum Ieronimum loquentem de Scripturis divinis quod “ex Scripturis divinis auctoritatem non habet eadem facilitate contempnitur qua probatur”^cxlvi.^cxlvii Sic autem esse videtur de sanctionibus²⁴⁰ summorum Pontificum.

Unde, ut isti astruunt, non sunt nisi quedam traditiones hominum non obligantes catholicos ad credentiam et observantiam de necessitate salutis quales fuerunt inter Iudeos tempore Christi^cxlviii, de quibus Salvator, Matthei 15, in vanum me colunt docentes doctrinas et precepta hominum^cxlix, etc. et ante²⁴¹, irritum facitis mandatum Dei propter traditionem vestram^cl, etc. quod faciunt ut inquiunt sic arguentes humanas sectando decretales ac decreta, etc.

P1284v Arguto ²⁴² pro utraque parte, restat ad rationes utriusque partis respondere. Et primo ad inductas per canonistis.

ǀ Ad primam dicitur quod, licet theologi magne* principaliter debeant scire quis est pertinax iudicandus, tamen motivum specialem convincendi errante de pertinacia scire magis pertinet ad decretistas seu canonistas. Multi enim sunt modi convincendi vel deveniendi in notitiam pertinacie alicuius errantis contra fidem, qui spectant ad ordinem iudiciarium, puta si errans citatus ad iudicium venire recusat, si veniens renuerit respondere et subterfugit iudicium et examinationem, maliciose molliatur. Et istos modos magis tractant canoniste quam theologi,^cli ymo theologi nil de hiis tractant.

Ad formam autem rationis respondendo potest dici rationem falsam assumere, cum dicit quod nullus errans contra fidem est pertinax iudicandus nisi prius correptus a suo iudice defendat errorem. Qui enim iuraret aliquam heresim se in perpetuum defensurum, de qua nec in Decretibus, nec in Decretalibus aut aliqua parte scientie iuris canonici mentio fit aliqua, sed solum in theologia, theologi talem non canoniste reprehenderent.^clii

Ad aliam rationem dicitur quod omnis contumacia est pertinacia, sed non omnis pertinacia est contumacia. Et ideo, licet canoniste principaliter considerent de contumacia, non sequitur quod principaliter considerent de pertinacia, quia sepe scientia superior de universalibus et inferior de particularibus tractant et ad eumdem finem. Et sic sepe contingit quod heretici sunt tam per theologos quam canonistas iudicialiter condempnandi ²⁴³.^cliii

Ad aliam, cum dicitur ‘cuius est punitio ²⁴⁴, eiusdem est cause cognitio’, dicitur quod sufficit ad punitionem cause confusa cognitio accepta ab alio certam et determinatam cognitione habente de huius crimine. Patet de iudice seculari ad quem pertinet ultimata punitio pertinacis heretici. Ad iudicem etiam seculares pertinet punire falsos monetarios vel alios quosvis falsos operarios de quorum tamen operibus non habent notitiam a seipsis; sic de canonistis et theologis^cliv videtur in hac parte ²⁴⁵.

Que autem sint que in hoc modum de hereticis et heresibus que pertinent ad canonistas principaliter et que sunt illa que habent de hereticis indagare?^clv Potest dici quod²⁴⁶ canoniste habent considerare et discernere qua pena secundum iura oportet punire hereticos, qualiter²⁴⁷ contra hereticos formandi sunt libelli accusatorii et alii, quomodo producendi sunt testes et alia²⁴⁸ que spectant ad iudicium ordinatum seu positivus ad ordinem iudiciarium sunt fienda. Propter etiam multas hereses que in eorum libris reperiuntur dampnate, possunt de multis discernere qui sunt heretici iudicandi, licet hoc valeant theologi profundius iudicare. Quamvis enim in Biblia sub hoc nomine ‘heretici’ de hereticis rare fiat mentio, sancti tamen Biblie tractationes de hereticis sepe per principia in scriptura tradita, quomodo sit aliquis hereticus cognoscendus²⁴⁹, iudicandus quoque²⁵⁰ tractatus magnos edidiunt* de quibus in libris canonistarum plurima inseruntur. Etiam determinationes Ecclesie in Sacra Scriptura fundate in eorum libris habentur et ideo possunt per hoc de hereticis et heresibus iudicare.^clvi

Si vero opponatur theologis quod de pertinacia que est completa conditio errantem in fide perficiens in Scriptura divina mentio nulla fiat. Potest dici quod ymo licet sub alio nomine, unde Iohanni 15, Christus loquens de Iudeis dicit sic: si non non venissem, et locutus non fuissem eis, peccatum non haberent; nunc autem excusationem non habent de peccato suo^clvii, et subdit si opera non fecissem^clviii, etc. Et Matthei 11, ve tibi, Corosaym, ve tibi Bethsaida^clix, etc.

P1285r Sextum folium²⁵¹

Ad ²⁵² rationes factas pro theologis, scilicet quod ad eos principalius pertineat discernere inter hereticas pravitates quam canonistas, eo quod considerant de Deo tamquam de principali subiecto, contra quem, scilicet Deum, principaliter peccant heresis. Et quia fides et heresis opponuntur et idem est iudex recti et obliqui etc. Item, quia theologia est in hoc scientia superior scientia canonum, ut etiam fatentur Innocentius III, ut allegatur Extra, “De accusationibus”, capitulo “Qualiter et quando...”^clx, conceditur ²⁵³ rationes iste et conclusio ex illis illata, videlicet quoad assertionis heresiam, ut ita loquar, ut dicamus, sit videlicet quod ad aliquem esse hereticum duo concurrunt, scilicet assertionis seu quod assertio sit heresis aut hereticalis²⁵⁴; secundo concurrit et requiritur ad aliquem esse hereticum ²⁵⁵ assertorum pertinacia, nec unum sine reliquo sufficit.

Si enim assertio non sit heresis in se quantumcumque falsa, etiam si fuerit oppositum et contradictoria conclusionis demonstrate, unquam assertor illius esset hereticus iudicandus quantumcumque²⁵⁶ pertinax, puta si aliquis asseret pertinaciter aliquem triangulum non habere tres angulos equales duobus rectis, unquam esset hereticus iudicandus.

‖ Secundo concurrit ad aliquem esse hereticum assertoris pertinacia. Licet enim aliquis opinaretur et assereret propositionem hereticam seu affirmaret non tamen pertinaciter, puta quia esset paratus corrigi et inquirere veritatis seu audire ab alio et stare iudicio Ecclesie universalis vel alicuius partialis, puta Ecclesie Romane que est caput²⁵⁷ inter alias et aliarum ecclesiarum disponente divino caput est et magistra, unquam esset hereticus est dicendus, sicut nec fuit dicendus abbas Ioachim, qui tenuit oppositum ²⁵⁸ ad quam sequebatur quaternitas in divinis ²⁵⁹, quia non tenuit pertinaciter, quia paratus erat stare iudicio ²⁶⁰ Ecclesie que post determinavit oppositum sue opinionis, et de multis possent poni, exempla obmitto.

‖ Hoc igitur permisso patet possibilis concordia inter professores iuris divini et iuris canonici quoad iudicium de heresi seu quoad iudicandum aliquem esse hereticum. Nam theologus seu professor iuris ²⁶¹ divini principaliter habet iudicare de assertionis²⁶² heresia. Professor vero iuris canonici habet principaliter iudicare de assertoris pertinacia, qualiter sit iuridice convincenda et qualiter sit hereticus convictus canonice^263 264 seu iuridice puniendus secundum canonicas sanctiones²⁶⁵. Unde etiam quilibet professorem huius potest²⁶⁶ alteri dicere quod scribitur Genesis 13, ne queso sit iurgium inter me et te, fratres ²⁶⁷ enim sumus^clxi. Vel potius dicat una facultas alteri ²⁶⁸ ne queso sit iurgium inter me et te, inter pastores meos et pastores tuos, fratres enim^clxii etc.²⁶⁹, id est inter professores meos etc. Sed quod sequitur non habet locum in presenti casu: recede a me, obsecro; si tu ad dexteram ieris, ego sinistram tenebo; si tu sinistram elegerit, ego ad dexteram pergam^clxiii. Non sic inter predictos professores iurium²⁷⁰, nam unanimiter et concorditer hunc procedere contra hereticos ²⁷¹ hii ad assertionis heresiam discernendam, alii ad assertorum pertinaciam convincendam et puniendam, ut figurari possint quoad aliquid per alios duos fratres qui Dine sororum eorum que fidem potest figurare, scilicet Symeon et Levi, oppressores Dine unanimiter ingressi urbem Sichen, suis gladiis peremerunt^clxiv, ut habetur Genesis 34.

P1285v ‖ Ad ²⁷² alias rationes quibus arguitur pro theologis et contra decretistas ex eo quod nulla veritas extra Sacram Scripturam catholica reperitur ex eo quod in ea continetur omnis veritas utilis ad salutem et omnis falsitas inimica dampnatur, teste Augustino dicente: “in Sacra Scriptura quidquid utile est invenitur et quidquid noxium est dampnatur.”^clxvclxvi

ǀ Et iterum, quia, sicut tota fides ad quam tenebantur ²⁷³ Hebrei sufficienter continebatur in Antiquo Testamento, ita tota fides ad quam tenentur Christiani de necessitate salutis²⁷⁴ continetur sufficienter in Novo et Veteri Testamento, de quo dictum est Hebreis, Deuteronomio 4: non addetis ad verbum quod loquor vobis^clxvii, etc. Adducebaturque illud Ieronimi, quod “ex Scripturis divinis auctoritatem non habet eadem facilitate”^clxviii, etc. Cetereque scripture traditiones hominum^clxix dicebantur, de qualibus dicebat Salvator, Matthei 15: in vanum me colunt docentes doctrinas et precepta hominum^clxx, etc. Sub hocque dictio dicunt²⁷⁵ contineri Decretales et Decreto summorum Pontificum, que, ut dicunt, non obligant ad ea credendum de necessitate salutis quoad eorum determinationes de credibilibus^clxxi, quia sunt doctrine hominum^clxxii. ǀ Nec ad conformiter agendum quoad instituta et regulas datas de agibilibus, quia sunt precepta hominum^clxxiii, non divina seu Dei, ex quibus sequitur Decretales et Decreta summorum Pontificum nullius esse efficacie, nullamque habere roborum, firmitatem seu coactivam potentia^clxxiv. Quod, ut magis appereat alica taliter opinantium dicta et conclusiones in medium proponamus.

1^276 277. ‖ “Solam divinam scripturam vel canonicam, et ad ipsam per necessitatem sequentia atque ipsius interpretationem ex communi consilio fidelium factam vera esse, ad eternam beatitudinem ²⁷⁸ consequendam necesse est credere, si alicui debite proponatur²⁷⁹.”^clxxv

2²⁸⁰. ‖ “Legis divine dubias diffinire sententias in hiis presertim que Christiane fidei dicuntur articuli et reliquis credendis de necessitate salutis solum generale consilium fidelium aut illius valentiorem partem vel multitudinem determinare debere, nullumque aliud collegium partialem aut ²⁸¹ singularis personam cuiuscumque²⁸² conditionis existat iam dicte determinationem auctoritatem habere. Prima harum infert ex 19 capitulo, distinctionem secundam, vero ex 20.”^clxxvi

3²⁸³. ‖ “Ad servandum precepta divine legis, pena vel suplicio temporali nemo evangelica scriptura compelli precipitur. Huius certitudo habetur ex 9 secunde distinctionis capitulo.”^clxxvii

4²⁸⁴. ‖ “Solius evangelice legis precepta vel ad ipsa per necessitatem sequentia, et que secundum rectam rationem fieri convenit vel obmitti, propter eternam salutem necessarium est observare; antique vero legis nequaquam omnia necessarium est observare. Patet ex 9 secunde distinctionis.”^clxxviii

5²⁸⁵. “In divine seu evangelice legis preceptis aut prohibitis neminem mortalem dispensare posse, ⁖ǀ nec premissa prohibere, obligando ad culpam vel penam pro statu presentis seculi vel ²⁸⁶ venturi, preter generale consilium aut fidelem legislatorem humanum, nullumque aliud partiale collegium aut singularem personam cuiuscumque²⁸⁷ conditionis existat posse in premissis dispensare, prohibere vel obligare. Patet ex 12 secunde distinctionis.”^clxxix ‗

6²⁸⁸. “Legislatorem humanum solam civium universitatem esse aut illius universitatis partem valentiorem. Patet ex 12 et 13 capitulis prime distinctionis.”^clxxx

7²⁸⁹. “Decreta seu decreta Romanorum seu summorum pontificum quorumcumque communiter aut divisim absque consistione legislatoris humani pena vel supplicio temporali pro statu presentis seculi vel futuri ad observandum neminem ligare. Ex 12 prime.”^clxxxi

8²⁹⁰. “In humanis legibus solum legislatorem humanum vel illius auctoritate principantem aliquem dispensare. Huius certitudo potest haberi ex 12 prime distinctionis.”^clxxxii

9²⁹¹. “Principatum electum aut alterum qualecumque officium a sola electione auctoritatis habens, a nulla alia confirmatione aut approbatione dependere. Ex eodem patet.”^clxxxiii

10²⁹². “Cuiuslibet principatus aut alterius officii per electionem instituendi, precipue vim coactivam habentis, electionem a solius legislatoris expressa voluntate dependere. Patet ex eodem, scilicet 12 prime distinctionis.”^clxxxiv

P1286r Septimum folium²⁹³

‖ Et ²⁹⁴ consequenter ponunt sic opinantes vel ponit capitalis horum inventor errorum et totus Ecclesie ac status ecclesiastici* quantum in se est subversor et destructor, qui se Defensorum pacis nominat, et bene iuxta gallicum, quia pacem impedit seu impedire ni**²⁹⁵ totius Christianitatis tranquillitatem quam presentis temporibus habuisse cognoscitur per bona concordiam inter prelatos Ecclesie²⁹⁶ quorum supremus est²⁹⁷ habitus Romanus Pontifex usque in presens et principes seculi fidelem et Ecclesie Dei filios et eidem Ecclesie parentes in licitis et honestis et eam reverentem ob reverentiam regis regum Deum Ihesu Christi qui dilexit non et lavit a peccatis nostris in sanguine suo^clxxxv.

‖ Totamque ^{298 299clxxxvi} facultatem decretorum seu iuris canonici per quam Ecclesia Dei recta est a longis temporibus et regitur adhuc et regetur in posterius divino concedere elidit et enervat ponendo conditores canonum nullius fore actionis nec quoad credibilia fidei, nec quoad agibilia vite moralis, canonesque suos iam conditos vel in posterum condendos nullam penitus roboris firmitatem, nec vim³⁰⁰ obligativam fidelium ad quamcumque credentiam ac obedientiam, nec transgressorum habere vim coactivam per penam seu penas presentis seculi, etiam in facto heresis, et cetera multa ex dictis suis per ipsum assertis secuntur, quorum opposita supponit facultas decretorum, et sic ³⁰¹, ut dictum, totam dictam facultatem et enervat.

‖ In quo casu, nulli dubium patrocinari debet facultas theologie, ut in hac valle miserie mater succurrit filie^clxxxvii, mater siquidem dico theologiam scientie vel facultatis decretorum quia, ut sepe allegatum est ab Innocentio III magno, ut audivi a ³⁰² domino Mattheo* cardinale dic a nobis³⁰³ peritis canonum fundatore ipsumque in dicta facultate inter alios floruisse, Extra, “De accusationibus”, capitulo “Qualiter et quando...”, dicendo quod “ex auctoritatibus novi et veteris processerunt canonice sanctiones³⁰⁴.”^clxxxviii Iuvanda est igitur facultas a facultate etc. professorem a professore sicut frater a fratre. Nam, ut inquit sapientissimus, frater qui iuvatur a fratre tamquam civitas firma^clxxxix, sicque fecit Abraham pater fidei materie* respectu Loth persecuti* et capti cum sua subiecta per inimicos, unde Genesis 14 cum audisset Abraham, captum Loth fratrem, numeravit expeditos vernaculos suos^cxc, etc. et sequitur qualiter percussit^cxci inimicos Loth, et persecutus est eos^cxcii, etc., reduxitque omnem ³⁰⁵ substantiam, et Lot fratrem suum^cxciii, etc.

Ad hanc reprobationem adversariorum Ecclesie et fidei, quorum maximum de nostris temporibus reputo fuisse predictum auctorum, scilicet Marsilium de Padua nominatum, scripturamque suam superstitem, totius fidei et Ecclesie inimicam et puto omnes professores tam iuris divini quam canonici illam expugnare debere pro viribus de necessitate salutis, ne incidant in illam maledicto* que scribitur³⁰⁶ Ezechelem 13: ve prophetis Israhel insipientibus, qui sequuntur spiritum suum et nihil vident! Quasi vulpes in desertis prophete tui, Israhel^cxciv, et sequitur eos reprehendendo: non ascendisti ex adverso, neque opposuistis murum pro domo Israhel^cxcv.

ǀ Negligentius³⁰⁷ enim facere doctoris officium sive sit professor iuris divini, sive canonici ³⁰⁸, scilicet non opponens se murium pro domo Israhel, nec ascendentes ex adverso hunc timere sententiam salvatorum contra suum negligente³⁰⁹ multiplicatione talentum, Matthei 24: inutilem servum eicite in tenebras exteriores; illic erit fletus et stridor dentium^cxcvi, et per consequens talis obmissio, ut videtur, est dampnabilis, ut ^310cxcvii alibi etiam a Salvatore notatur cum dicitur: servus sciens voluntatem domini sui et non faciens plagis vapulabit multis^cxcviii. Propter quod Paulus, doctor gentium, subdetiori* suo Thimotheo, 2 Thimothei 4: predica verbum, insta opportune, importune; argue, obsecra, increpa in omni patientia et doctrina^cxcix. Et infra: vigila, in omnibus labora, opus fac evangeliste, ministerium tuum imple.^cc Unde Ephesios 6 doctoribus specialiter precipitur sumere scutum fidei et gladium spiritus quod est verbum Dei ^311cci.

Quod attenderis ego minimus et ignarus et sine libris cum paupercula evangelica aliquid in hac re volo mittere^ccii, licet minimum residuum viris notabilibus litteratis ac libratis perficiendum delinquens³¹².

<Contra primam propositionem>

P1286v Quoad primam propositionem suam, qua dicit sic “solam divinam Scripturam divinam”^cciii etc. Pro hanc conclusione ostenditur aliqua alia credenda esse de necessitate salutis et plures esse veritates quam veritates catholicas quam sint veritates in Sacra Scriptura contente aut ad ipsam vel ad contenta in ea de necessitate sequentes, pro cuius evidentia de veritatibus theologicis et credendis de necessitate salutis ponuntur alique propositiones.

Prima³¹³ sit ista: de veritatibus de Deo et Christo secundum humanitatem ac divinitatem, ut quod Deus est unus et quod est una essentia et tres persone, quod Christus est verus Deus et verus homo et quod passus est et mortuus et resurrexit etc. sentiendum tamen³¹⁴ et illis assentiendum ex fide, assensu fidei firmo et indubio de necessitate salutis, assensu inquam medio inter assensum scientificum et assensum opinativum; maiori assensu opinativo propter certitudinem, firmitatem et indubietatem; minori assensu scientifico propter inevidentiam, unde secundum Apostolum, fides est substantia sperandarum, argumentum non apparentium^cciv, et propter, secundum doctores theologicos, fides ponitur habitus medius inter opinionem et scientiam, supra opinionem et infra scientiam^ccv, propter causas supratactas.

Probatur conclusio vel propositio predicta ad intellectum datam faciliter, quia eam concedit pars adversa per Athanasium in principio Symboli sui “quicumque vult salvus esse” usque ibi “absque dubio in eternum peribit”^ccvi, et in fine “hec est fides catholica, quam nisi quisque fideliter firmiterque crediderit”^ccvii “absque dubio in eternum peribit”^ccviii. Et intelligendum est conclusio vel propositio explicite vel implicite. Implicite dico proprie fidelem simplicem et ignaros laycos³¹⁵ quibus sufficit credere sicut Ecclesia credit et crede implicite, scilicet³¹⁶ generaliter, omnia que in Symbolum Apostolorum^ccix et Ecclesie^ccx et Athanasii^ccxi et si que alia ecclesia fide credit sic, inquam, credere supradictas veritates de Deo et Christo fidelibus universis est de necessitate salutis.

Secunda³¹⁷ propositio: nonnullis aliis veritatibus, nec de Deo, nec de Christo enuntiatis quinymo de creaturis et personis infidelibus dictis quales continetur in ystoriis Novi ac Veteris Testamenti assentire indubie ex fide explicite vel implicite cunctis fidelibus de necessitate salutis. Patet, nam tota Sacra Scriptura et omnia in ea asserta nobis tradita sunt ad credendum, et ista concedit etiam pars adversa^ccxii. Potest etiam ad hoc Decretum, distinctione 9, capitulo “Quis nesciat...” et est Augustini dicendo “Quis nesciat Sacram Scripturam canonicam, tam Veteris quam Novi Testamenti, certis suis terminis contineri, eamque omnem posteriorum episcoporum litteris³¹⁸ ita preponi, ut de illa omnino dubitari aut disceptari non possit, utrum verum vel falsum sit quod in ea scriptum constiterit.”^ccxiii

Cui propter auctoritati addendum vel subintelligendum quod est in ea scriptum esse constiterit ³¹⁹ scriptum et assertum. Non enim omne quod in Scriptura continetur in eadem asseritur esse verum, ut est illud dictum Dei de Adam, Genesis ³²⁰, Ecce Adam quasi unus ex nobis^ccxiv, etc., quia non dictum est assertive, sed magis yronice. Et illud dictum Chrsti in Evangelio ³²¹, si dixero quoniam non novi eum, similis ero vobis, mendax^ccxv, in quibus verbis includitur hec propositio ³²² ‘quoniam non novi eum’, scilicet Patrem que quidem propositio non asseritur in dictis, sed totalis contradictorialis propositio ‘si dixero quoniam novi eum’ etc., que propositio contradictorialis vera est etiam si antecedens sit falsum.

Sed, quia predicta propositio conceditur ab adversario et probatio, scilicet dictum Augustini allegato in Decreto supradicti, est probatio sue prime propositionis^ccxvi “solam scripturam divinam vel canonicam”^ccxvii, etc.³²³, ideo ulterius procedendo ponuntur propositiones alique, propositiones quarum prima et in totali ordine tertia³²⁴ sit talis: nonnullis veritatibus in Sacra Scriptura divina vel ³²⁵ canonica non contentis, nec ex ea per necessitatem sequentibus que tamen per revelationem divinam et approbationem et acceptionem Ecclesie mediantibus Apostolis ad catholicos pervenerunt^ccxviii est assentiendum et credendum ex fide firmiter et indubie a fidelibus de necessitate salutis. Et hec propositio est expresse contradictio prime propositionis partis adverse, scilicet Marcilii de Padua.

P1287r Octavum folium³²⁶

Patet predicta propositio per beatum Augustinum, Contra Manicheos, cuius verba recitantur in Decreto, distinctione 2, capitulo “Palam...” ubi dicitur sic: “Palam quod in re dubia ad fidem” et certitudinem habendam “Ecclesie catholice valeat auctoritas, que” – scilicet Ecclesia – “ab ipsis fundatissimis Apostolorum sedibus usque in hodiernum diem episcoporum sibi succedentium serie et populorum consentione firmatur.”^ccxix Ex hiis verbis posset argui pro premissa propositione, nam multe veritates ab Apostolis, eorum successoribus et convenienter ad nos pervenerunt, quibus credendum esse videtur ex fide de necessitate salutis.

Confirmatur: nam Christus dum viveret in carne mortali multa docuit Apostolos et multa coram eis fecit que nullatenus in Evangelio continentur^ccxx. Unde Iohanni 20: Multa quidem et alia signa fecit Ihesus in conspectu discipulorum suorum que non sunt scripta in hoc libro^ccxxi. Et in fine capituli 21 et per consequens in fine Evangelii sui et aliorum ³²⁷ idem dicit non solum de signis, ymo universaliter de factis Christi et dictis Christi, unde inquit ³²⁸ Iohannes: Sunt autem et alia multa que fecit Ihesus – et supple dixit – que, si scribantur per singula, nec ipsum arbitror mundum posse capere qui scribendi sunt libros^ccxxii, supple cum eorum expositionibus possibilibus.

Talia, inquam, vel eorum multa per Apostolos venerunt ad suos immediates successores et ab illis ad alios, et sic consequenter et tandem ad nos que dubitare nobis non est fas, ymo tenemur credere illa firmiter de necessitate salutis, de quorum numero credendorum videntur esse verba sacramentalia ³²⁹ corporis et sanguinis dominici que in forma qua Ecclesia vertitur in nullo evangelistarum ponuntur. Unde Innocentius III in ³³⁰ libro De missarum solemniis sic inquit: “sane multa tam de factis quam de dictis dominicis invenimus ab evangelistis obmissa que apostoli vel supplevisse facto vel verbo expressissime legitur.” Et infra: “credimus igitur formam verborum sicut in canone”^ccxxiii – supple misse – “reperitur apostolos et ab apostolis eorum successores recepisse.”^ccxxivccxxv

Quarta ³³¹ propositio contra predictum adversarium Ecclesie potest poni quod nonnullis veritatibus in sacro Canone seu Scriptura sacra non contentis est assentiendum firmiter et indubie ex fide de necessitate salutis que a Christo Apostolis nec dicte fuerunt, nec coram eis facte. Patet: nam secundum dicta Christi, Spiritus Sanctus mittendis³³² Apostolis post ascensionem erat docturus multis veritates, unde Iohanni 16: spiritus veritatis ^333ccxxvi ille vos docebit omnem veritatem; non enim loquetur a semetipso, sed quecumque audiet loquetur, et que ventura sunt annuntiabit vobis. Ille me clarificabit^ccxxvii. Et per consequens patet quod Spiritus Sanctus erat Apostolos docturus multas veritates. Huius autem veritates Apostoli docuerunt fideles sui temporis et suos successores et illi alios successores, et sic communiter et tandem sit usque ad nos huius veritates pervenire potuerunt, ymo ut est verisimile³³⁴ multe huius veritates de facto ad nos pervenerunt. Non enim verisimile³³⁵ est ³³⁶ Spiritum Sanctum apostolos tantum³³⁷ docuisse ea que in libro Actuum Apostolorum continentur, nec Apostolos tantum docuisse fideles sui temporis ea que in Actibus Apostolorum continentur, qui liber, ut notum est, terminantur ad pacificam doctrinam Apostoli Pauli Rome per biennium ante passionem suam, ude in fine Actuum dicitur quod mansit ibi biennio toto in suo conductu et suscipiebat omnes qui ingrediebantur ad eum predicans regnum Dei et docens ea que sunt de Domino Ihesu cum omni fiducia, sine prohibitione.^ccxxviii Amen³³⁸. Unde in hoc libro Actuum nil habetur de Petri predicatione Rome, nec de presidentia et prelatione Rome quam tamen Christus sibi predicat^339 340 cum sibi dixit sibi: pasce oves meas^ccxxix, scilicet illas oves de quibus alibi Christus: alias oves habeo, que non sunt ex hoc ovili; oportet me eas adducere et fiet unum ovile et unus pastor^ccxxx.

Item, in eodem libro non fit mentio de martirio Petri, quod etiam Christus sibi predicat³⁴¹ dicens: Petre, cum esses iunior, cingebas³⁴² et ibis³⁴³ quo volebas³⁴⁴; cum autem senueris³⁴⁵, alius cinget et ibis quo non volens. Hoc autem dicebat – inquit evangelista Christus – significans qua morte Petrus erat clarificatus Deum^ccxxxi. Quod martirium nulli dubium fuisse a Petre collatum Rome³⁴⁶ credendum est de necessitate salutis. Similiter de martirio Pauli nullam mentionem facit Luchas in hoc quem edidit libro Actuum, cum tamen sint omnis comes³⁴⁷ peregrinationis Pauli et Romam³⁴⁸ cum eo interierit, et per consequens talia non esse credenda eo quod non continentur in hoc libro est arguere per locum ab auctoritate negative. Sunt igitur predicte veritates credende de necessitate salutis, et propositum, etc.

P1287v ‖ Quinta³⁴⁹ propositio sit ista, quod non solum de veritatibus pretactis in precedentibus propositionibus sentiendum est in fidei firmitate ac de eis credendum indubie fidelibus de necessitate salutis, sed de omnibus veritatibus que ex dictis veritatibus inferri possunt necessaria consequentia. Et adducunt aliqui³⁵⁰ ‘omni tempore necessitatis habente’, que additio videtur superflua³⁵¹, cum omnis consequentia equivaleat uni propositioni conditionali que, si est vera, est necessaria. Omnis autem propositio necessaria omni tempore est necessaria et, per consequens, omnis consequentia vera seu bona omni tempore est necessaria et sic additio in illa videtur superflua. Stet igitur propositio predicta in sua veritate indubia que nulli dubium pro tali tenenda est, si propositiones alie vere sint precedentes, cum omni credens antecedens alicuius bone consequentie sciens consequentiam esse bonam, id est veram et necessariam, hanc credere consequens eiusdem consequentie.

‖ Sexta³⁵² propositio ³⁵³: nonnullis veritatibus que nec ex solis Scripturis divinis et, ut³⁵⁴ veritatibus que Apostolis a Christo dicte sunt, que non sunt scripte in libro hoc, id est in sacro Canone, nec post per Spiritum Sanctum Apostolis revelate, nec per consequens per eos ad nos pervenerunt credendum est de necessitate salutis ³⁵⁵, nec ex ³⁵⁶ predictis sequentibus necessaria consequentia.

‖ Ymo quibusdam veritatibus que ex predictis vel eorum aliquibus seu aliquo et quibusdam veris que in facto constituunt que rite negari non possunt manifeste secuntur^ccxxxii credendum est de necessitate salutis.

‖ Circa quam propositionem advertendum est quod hic actus credendi non capitur proprie prout est purus actus fidei que, ut supradictum est, ponitur huius medius inter scientiam et opinionem, inferior scientia et superior opinione, habens cum scientiam communem certitudinem, cum opinione in evidentiam. Et per consequens, ratione certitudinis est supra opinionem, ratione inevidentie infra scientiam. Tali, inquam, actu credendi talibus veritatibus non est assentiendum de necessitate salutis, cum non ex solis creditis fide, sed cum hoc ex quibusdam rationabiliter opinatis et opinandum necessario inferantur. Conclusio autem seu assensus conclusionis per regulam logicalem partem debiliorem sequatur.

Talibus, inquam, veritatibus assentiendum est et credendum partim de necessitate salutis, amplius quam sequentibus ex pure opinatis, nec sunt quovis modo huius veritates indubium revocande, nec negari possunt sine protervia et peccato mortali et, per consequens, assentiendum est eis de necessitate salutis. Unde Augustinus Contra achademicos inquit: “absit ut nos scire negemus, quod fide dignorum testimonio didiscimus”^ccxxxiii Et multo fortius non debemus negare que partim fide, partim fide dignorum testimonio didiscimus.

Septima³⁵⁷ propositio ponitur a quibusdam quod demonstratio*³⁵⁸ huius veritatis de quibus posita est precedens conclusio sunt tales veritates, scilicet quod Regule a sanctis Patribus institute, Bazilio, Benedicto, Augustino, Dominico, Francisco etc. sunt salutifere licite et meritorie. Quia, licet huius ³⁵⁹ veritates ex solis Scripturis sacris vel contentis in Sacra Scriptura et veritatibus quas Christus extra Scripturam docuit Apostolos^ccxxxiv aut Spiritus Sanctus post ascensionem ³⁶⁰ revelavit³⁶¹ mediantibus eorum successoribus ad nos pervenerunt inferri non possunt necessaria consequentia. Tamen ex predictis veritatibus et gestis sanctorum, de quibus fidelibus rationabiliter potest fieri fidem, id est probatio sufficient uno rationabili, sufficienter inferri possunt^ccxxxv.

Corollaria^362 363: huic conclusioni annecti potest per modum corollarii quod tali modo assentiendum est fide huius veritatibus quod Petrus Rome fuit quod ibidem Evangelium predicavit et prefuit* ut Pontifex, et ibidem glorioso martirio presentis vite cursu confirmavit. Ista³⁶⁴ enim veritatem possunt inferri partim ex fide Sacre Scripture, scilicet Evangelii, scilicet predictione Christi de sua presidentia et martirio Rome collando, partim ex autenticis ystoriis rerum gestorum Rome et vestigiis et memoriis adhuc restantibus et continuatis semper, nec unquam in dubium revocatis a viris rationabilibus quibuscumque.

Corollarium³⁶⁵: ad istum modum veritatum catholicorum de necessitate salutis credendarum potestas reduci hec veritas quod Apostoli Symbolum condiderunt, nam quamvis veritates articulorum in Symbolo huius contentarum possint³⁶⁶ inferri ex Scriptura, tamen quod Apostoli illas sic collegerint iacet in facto et per ystoricos extra Scripturam solum sciri potest. Idem dicendum de Symbolo Athanasii et similibus, etc.

P1288r Nonum folium³⁶⁷.

Tandem queri poterit unde sciri potest que sunt ille veritatem non contente in Scriptura, nec sequentem inde necessario a Christo dicte vel Spiritu Sancto revelate Apostolis, etc. In quo dubio, cum sit certum aliquas esse vel fuisse talem³⁶⁸, advertendum est et precavendum periculum discredentie maxime si non dissonent expressis in Scriptura et sequentibus, etc.³⁶⁹

‖ Octava propositio³⁷⁰ potest poni iuxta dicta sic opinantium quod nonnullis veritatibus que precise in facto consistunt cuius sunt veritates de factis Ecclesie sive gestis sanctorum que in ystoriis et cognitis continentur assentiendum est de necessitate salutis et, licet non sub pena heresis, tamen sub pena peccati mortalis quod incurreret qui illas veritatem negande proterve ad hoc videtur facere quoddam dictum Augustini supratactum: “absit ut scire negemus, quod fide dignorum” – scilicet ystoriographorum – “didiscimus”^ccxxxvi Et capitur hic scire pro credere large sumpto, scilicet pro probabiliter assentire et acceptare aliquid pro vero.

‖ Huic propositioni addi potest nona propositio³⁷¹, videlicet quod de numero talium veritatum de quibus est precedens propositio sunt iste, scilicet Romanam Ecclesiam super alias habere primatum, beatum Petrum fuisse Romanum Pontificem, eius sedem de Antiochia Romam³⁷² fuisse mutatam, Romanos Pontifices Petro successisse non in episcopatu Romano, sed in primatum totius Ecclesie, de quibus veritatibus nichil exprimitur in Sacra Scriptura, etiam gloriosa martiria Apostolorum Petri et Pauli que Luchas obmisit, ut tactum est supra, de quibus martiriis et primatu Romane Ecclesie collato per hec martiria gloriosa habetur sub auctoritate Gelazii, distinctione 21 Decreti, ubi sic dicitur, quod “Petro in Roma adhibita est societas beatissimi Pauli, vasis electionis, qui non diverso sicut heretici garriunt, sed uno tempore vel eodem gloriosa morte cum Petro in urbe Roma sub Cesare Nerone coronatus est et supradictam Ecclesiam, scilicet Romanam, Christo Domino consecraverunt, eamque cunctis urbibus, id est cunctis urbium, ecclesiis in universo orbe sua presentia ac venerando triumpho pretulerunt.”^ccxxxvii Hec sunt pro veraci ystoria reputanda, quinimmo tamquam veritates “ab ipsis fundatissimis Apostolorum sedibus usque in hodiernum diem succedentium sibi³⁷³ episcoporum serie et populorum³⁷⁴ consensione firmate.”^ccxxxviii et usque ad nos continuate propter quod nullatenus³⁷⁵ sunt indubium revocande. Unde Augustinus in quodam Sermone de martiribus sic inquit: “magni periculi res est si post prophetarum oracula, post apostolorum testimonia, post martirium vulnera, veterem fidem quasi novellam discutere quis presumat, et post morientium sudores otiosa disputatione de veritate religionis contendat.”^ccxxxix Cum igitur premissas veritates, de quibus est nona propositio posita, receperit Ecclesia a fundatissimis apostolorum sedibus^ccxl usque in presens, quamvis in Scriptura non exprimantur, nec ex contentis in ea necessaria consequentia sequi, non appareant tamen tenende de necessitate salutis.

‖ Sicut enim non omnia dicta factaque³⁷⁶ Christi fuerunt scripta in Evangelio, ut patet Iohanni 20 et 21^ccxli, sic nec omnia que apostoli docuerunt et servari mandaverunt in Scripturis redegerunt. Unde, ut videtur in supradictis, veritatibus credendis seu probabile tenendis³⁷⁷ non negandis seu non³⁷⁸ dubitandis debet sufficere continuatio et continua observantia a fundatissimis apostolorum sedibus usque in presens. De huius enim dubitare magni est periculi^ccxlii, ut dicit Augustinus ubi supra.

‖ Potest ³⁷⁹ ulterius alia propositio iuxta dicta sic opinantium, videlicet quod scriptis Summorum Pontificum et sanctorum doctorum que pro sanis et catholicis dogmatibus tradiderunt et conscripserunt^ccxliii, est assentiendum probabiliter³⁸⁰ et negare, ubi non dissonat fidei, sed concordant, est protervum et non videtur posse fieri sine peccato vitando de necessitate salutis, quamvis in hoc peccatum heresis minime incurratur, sicut patet per Augustinum, distinctione 9 Decreti, capitulo “Ego solum...”^ccxliv

ǀ De aliis vero scripturis, de quibus est decima propositio, dicitur distinctione predicta, capitulo “Veterum...”: “aliis autem scripturis seu epistolis prelatorum quantacumque probitate fulgeant non adeo inherendum est, ut ex eis sic testimonium proferatur, ut contra sentire non liceat, sicubi forte aliter sapuerint quam veritas postulet^ccxlv.” Ex hiis verbis videtur patere dicta propositio, videlicet quod, licet non³⁸¹ talibus contra sentire, nisi visi sicubi aliter sapuerint quam veritas postulet^ccxlvi. Si ergo scripserint consone veritati, assentiendum est illis, et habetur propositio decima vera.

P1288v ‖ Que ³⁸² propositio aliunde patet, videlicet quod scriptis Pontificum et sanctorum doctorum que pro sanis et catholicis dogmatibus conscripserunt, probabiliter est credendum. Nam talia non videntur esse minoris auctoritatis quam sint quacumque ystorie aut cronice sive fidelium, sive infidelium³⁸³ que extra Sacram Scripturam habentur. Sed fatuus omnino censetur qui omnes ystorias et cronicas extra Sacram Scripturam positas negaret^ccxlvii, ut notum est. Igitur propositio predicta, scilicet quod talibus scriptis est assentiendum, etc. Est autem dicta propositio³⁸⁴ moderanda, videlicet quod talibus est assentiendum si et inquantum et ex eo quod divine Scripture concordant, ut sunt canonice sanctiones³⁸⁵ que ex auctoritatibus Novi et Veteris Testamenti processerunt et dicta sanctorum que divine Scripturam, ymo ipsam declarant et elucidant. Unde et ab ipsa laudantur, Ecclesiastici 24: qui elucidant vitam eternam habebunt^ccxlviii.

‖ Ex hiis inferunt aliqui esse quinque genera veritatum que catholice sunt dicende et quibus oportet catholicos assentire de necessitate salutis. Primum genus est earum veritatum que in Sacra Scriptura continentur expresse et earum que necessaria consequentia ex illis inferri possunt. ǀ Secundum, earum que ab apostolis ad nos per succedentium relationem vel per scripturas ad nos pervenerunt, licet in Scripturis Sacris non inveniantur inserta, nec ex contentis in scriptura possint inferri. ǀ Tertium genus est eorum quas in fide dignis cronicis seu ystoriis vel relationibus fidelium reperimus. ǀ Quartum est earum que ex veritatibus primi et secundi generis vel ex earum aliqua cum veritatibus tertii generis possunt concludi manifeste. ‖ Quintum est earum quas Deus preter veritates revelatas apostolis aliis revelavit vel inspiravit, revelat et inspirat, revelabit et inspirabit³⁸⁶, que revelatio, ut dicunt, ab universalem Ecclesiam nescitur pertinere. ^ccxlix

Vel possunt aliter ordinari ut primum genus sit earum veritatum que in Symbolis fidei continentur, puta in Symbolo Apostolorum, Ecclesie et Anastazii. ǀ Secundum ponatur earum que in Novo et Veteri Testamento asseruntur expresse. ǀ Tertium, earum que ex expressis et assertis³⁸⁷ in Sacram Scripturam necessaria consequentia possunt inferri manifeste. ‖ Quartum est earum quas apostoli a Christo receperunt, nec tamen evangelice inscriptis redegerunt et per consequens in Scriptura non habentur expresse, iuxta illud Iohannis 20 et 21: multa quidem et alia fecit Ihesus^ccl, etc., que tamen veritates per apostolos ad fidelem sui temporis ³⁸⁸ de illis fidelibus ad succedentes etc. et tandem ad nos pervenerunt per succedentium sibi fidelium relationes aut per scripturas vel observationes continuatas. Sub quo genere reponi potest forma verborum sacramentalium eukaristie que facitur ostendi potest formaliter non contineri³⁸⁹ in Scriptura ³⁹⁰, et tamen est credenda de necessitate salutis esse forma licita* et debita consecrandum, quod non sequitur ex Scriptura manifeste. Deinde poni³⁹¹ possunt alia genera veritatum, puta de veritatibus quas dixit Christus per Spiritum Sanctum suis apostolis, discipulis et horum successoribus revelandos. Reliqua genera patent ex dictis.

‖ Ex hiis patet primam propositionem predicti Marcilii fore falsam, qua dicebat “Solam Scripturam sacram, et ad ipsam per necessitatem sequentia atque ipsius interpretationem ex communi consilio fidelium factam vera³⁹² esse, ad eternam beatitudinem consequendam necesse est credere ³⁹³, si³⁹⁴ alicui debite proponatur.”^ccli

Nam multe alie sunt ponende a fidelibus credende de necessitate salutis, ut pretactum est, puta dicte apostolis a Christo et non scripte ab evangelistis vel post ascensionem per Spiritum Sanctum revelate apostolis que veritatem tam prime quam secunde ad nos ab apostolis per intermedios multos successores apostolorum et predecessores pervenire potuerunt revelaret, puta sanctis doctoribus, summis Pontificibus, puta beato Gregorio et possunt modo et poterunt per Dei gratiam in futurum que nulli dubium fuerunt, sunt et erunt credenda de necessitate salutis. Et non magno periculo se exponunt* non credentem nisi expresse contentis in Scriptura aut ex illis necessario sequentibus, scilicet exponunt se discredencie revelationis a Deo inspiratorum, a Spiritu Sancto, apostolis et aliis dictorum, etiam a Christo apostolis que non fuerunt scripta in libro et tamen ad nos pervenire potuerunt, quinymo verisimile est multa de illis ad nos pervenisse, ut est primatus Romani Pontificis, forma verborum consecrationis, etc.

P1289r Decimum folium³⁹⁵

Forma ³⁹⁶ autem horum in Canone Misse est hec: “hoc est enim corpus meum, hic est enim calix sanguinis mei novi et eterni testamenti, misterium fidei qui pro vobis”^cclii, etc. que forma precise non habetur I Corinthiorum 11, ubi Apostolus loquitur de hoc sacramento inicians sic: ego enim accepi a Domino quod et tradidi vobis^ccliii, etc., nec Matthei 26^ccliv, nec Marci 14^cclv, nec Luce 22 ^397cclvi, in quibus passibus isti tres evangeliste locuntur de institutione huius sacramenti a Christo, nec tamen ponunt totaliter et precise verba predicta quibus pro sacramentalibus utitur Ecclesia, et per consequens Ecclesia credit ea esse verba sacramentalia dicenda a sacerdote, et sic credit aliquid non expressum in Sacra Scriptura, nec sequens necessario ex expressis in ea, credendum que est predictam formam a Christo apostolis traditam et ab ipsis ad nos devenisse vel pervenisse, ut notat supra Innocentius III, ut patet in propositione tertia supraposita.

‖ Ymo ³⁹⁸ ulterius contra predictam³⁹⁹ propositionem predicti auctoris, “Solam sacram Scripturam seu canonicam”^cclvii, etc., nam realis existentia corporis et sanguinis Christi sub speciebus panis et vini est a cunctis catholicis credenda de necessitate salutis, ymo non solum implicite, sed explicite a provectis propter unum et perceptionem huius sacramenti eis necessariam ad salutem que ad salutem non proficit sine fide, cum quilibet recipiens indigne, sibi iudicium manducat^cclviii, etc. Talis autem realis existentia corporis et sanguinis, etc.⁴⁰⁰, non ita expresse habetur in Scriptura, nec sic sequitur ex expressis in ea quin consequentia apparenter valeat declinari, ut etiam habetur in alico Simbolorum, nec Apostolorum, nec Ecclesie, nec Athanasii, licet posset reduci ad sanctorum communionem* iuxta illud Actus 2: erant perseverantes in doctrina Apostolorum et communicatione fractionis panis et orationibus^cclix. Sed hic non est clare sensus litteralis, vel ad illum articulum “in unam sanctam Ecclesiam”^cclx, quia Ecclesia Universalis sic tenet, sed hic modus est nimis generalis et implicitus, nec est esse articulum fidei aut sequi ex articulo necessario, etc. ⁴⁰¹

‖ Quod autem predicta veritas nec contineatur expresse in Sacra Scriptura, nec ex contentis sequatur consequentia sic necessaria et evidenti quin possit apparenter declinari, huius consequentia probatur sic:

Primo, quia nec sequitur necessaria consequentia et evidenti ex verbis Christi, Matthei 26^cclxi, Marci 14^cclxii, Luce ⁴⁰² 22^cclxiii, I Corinthiorum 11^cclxiv: hoc est corpus meum^cclxv, hic est sanguis meus^cclxvi. Non enim sequitur evidenter ad veritatem verborum vel ad concessionem illorum verborum, igitur in sacramento altaris nunc existunt realiter corpus et sanguis Christi sub speciebus panis et vini. Aliter etiam potest declinari consequentia dicendo verba Christi esse dicta figurative: hoc est corpus meum^cclxvii, hic est sanguis meus^cclxviii modo quo ipse Salvator dicit⁴⁰³: ego sum vitis vera, estis palmites^cclxix. Unde Augustinus in Omelia: “quid ergo est: ego sum vitis vera^cclxx. Numquid addens ‘vera’, hoc ad eandem vitem retulit, unde ista similitudo translata est?”, ‘non’ supple. “Sic enim dicitur per similitudinem, non per proprietatem; quemadmodum dicitur ovis, agnus, leo, petra, lapis angularis et cetera huiusmodi que magis ipsa sunt <vera>, ex quibus dicuntur⁴⁰⁴ similitudines, non proprietates.”^cclxxi Et sic⁴⁰⁵ per similitudinem videntur panis Christi corpus et ⁴⁰⁶ vinum sanguis, quia, sicut panis cor hominis confirmat et vinum letificat⁴⁰⁷, ita fides firma et certa quod Christus unum corpus et unum sanguinem habuit; corpus siquidem credendum ⁴⁰⁸ et sanguinem per effundendum pro nobis cor confirmat et letificat viatorum.

Item, nec talis realis existentia corporis et sanguinis Christi sub speciebus panis et vini sequitur ex verbis Iohanni evangeliste, Iohanni 6: caro mea vere est cibus, et sanguis meus vere est potus^cclxxii. Nam in eodem capitulo ante predicta verba habentur alia Christi verba: ego sum panis vivus, qui de celo descendi^cclxxiii, que non sunt realiter intelligenda vel materialiter, sicut nec illa: si quis manducaverit ex hoc pane, vivet in eternum^cclxxiv, que intelligenda sunt de manducatione per veram fidem in Christum, sicut idem Salvator alibi dicit: qui vivit et credit in me, non morietur in eternum^cclxxv.

P1289v Ulterius premissa ⁴⁰⁹ possunt confirmari ex dictis a Christo in illo capitulo Iohanni 6, ex eo quod, cum Christus dixisset: panis que ego dabo, caro mea est pro mundi vita^cclxxvi, et litigarent Iudei dicentes ad invicem quomodo potest hic nobis carnem suam ad manducandum?^cclxxvii Et Christus replicasset: nisi manducaveritis carnem Filii hominis et bibetis etc.⁴¹⁰ non habebitis vitam in vobis. Qui manducat manet carnem^cclxxviii, etc. Et multi ex discipulis intelligentes verba Christi materialiter dixissent⁴¹¹: durus est sermo iste et quis poterit eum audire?^cclxxix Dixit eis Christus⁴¹²: Spiritus est qui vivificat; caro non prodest quidquam; verba que ego loquor vobis⁴¹³, spiritus et vita sunt^cclxxx, id est intelligenda spiritualiter de manducatione per fidem. Unde subdit: sed sunt quidam ex nobis qui non credunt^cclxxxi, de quibus infra dicitur quod abierunt retro^cclxxxii. Per defectum fidei Christus vero reliquis: numquid et vos vultis abire^cclxxxiii retro? Petrus autem respondit: Domine, ad quem ibimus? Verba vite eterne habes; et nos credimus et cognovimus, quia tu es Christus Filius Dei^cclxxxiv. Omnia premissa notant Christum fuisse locutum de manducatione spirituali per fidem veram de Christo habendarum sine qua nullus potest habere vitam in semetipso. Et sic ex huius verbis non sequitur realis seu materialis existentia corporis et sanguinis Christi sub speciebus panis et vini in sacramento altaris, que tamen credenda de necessitate salutis.

Confirmari potest hoc ex dictis Augustini per illos verbis caro mea vere est cibus, et sanguinis, etc. qui manducat manet carnem et bibit meum sanguinem in me manet et ego in illo^cclxxxv. Super hiis inquit Augustinus sic: “denique iam exponit quomodo id fiat quod loquitur et quid sit manducare corpus et sanguinem bibere et qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem in me manet et ego in illo^cclxxxvi. Hoc est ergo illam escam manducare et illum bibere potum, in Christo manere et illum manentem in se habere”^cclxxxvii, scilicet per fidem formatam caritate.

Hec pro tanto tacta sunt extra propositionem aliqualiter ad ostendendum multas esse veritatem credendas de necessitate salutis⁴¹⁴ que nec expresse continentur in Sacra Scriptura, nec secuntur seu inferri possunt consequentia necessaria et evidenti ex contentis in eadem que veritates ⁴¹⁵ dicte fuerunt a Christo apostolis, nec tamen scripte ab evangelistis, vel non a Christo dicte seu docte apostolis, sed per Spiritum Sanctum post revelate apostolis et ab apostolis per eorum successores et modum predecessores multiplicitatem sibi succedentes ad nos pervenerunt, de qualibus veritatibus potest poni primatus Romani Pontificis seu Romanum Pontificem esse aliorum primatem, contra quam veritatem adversarius ponit specialiter suam predictam propositionem: “Solam Scripturam divinam seu canonicam, et ad ipsam per necessitatem sequentia atque ipsius interpretationem”^cclxxxviii , etc.

‖ Quinymo ut videtur, sunt alique veritates credende de necessitate salutis et posite in Symbolis fidei materie* que non exprimatur in Scriptura vel non secuntur necessaria consequentia saltem sic evidenti quin possit ⁴¹⁶ apparenter declinari vel cavillari. Nam Christi veram dictantem et esse et fuisse unum Dei naturalem filium aliqui heretici negaverunt ⁴¹⁷ dicentem tamen se tenere totum Novum Testamentum ratio.

‖ Nonnulli etiam negaverunt ipsum Christum habuisse veram humanitatem, ut potuerit dici vere, sed solum habitum inventus ut homo et habuisse humanitatem pro ind* solum et sic de similibus, sicut aliqui ‖ heretici dixerunt in Christo non fuisse veram animam humanam⁴¹⁸ eius corpus vivificantem, sed solam dictantem loco ‖ anime habuisse. Iudei quoque dicunt non sequi ex Veteri Testamento Christum fuisse Christum Messiam ‖ in Lege promissum. Greci etiam dicunt in divinis non sequi ex Novo Testamento Spiritum Sanctum procedere a Filio et respondent apparenter ad rationes Latinorum sumptas ex Novo Testamento ‖ Trinitas quoque personarum in divinis et unitatis essentie, de quibus habetur in Simbolis Ecclesie et Extra, De summa Trinitate et fide catholica, ex Consilio generali, non ita expresse continentur in Scriptura vel inferri potest evidenter ex eadem quin apostoli vel docti ⁴¹⁹ a Christi extra Evangelium vel a Spiritu Sancto post ascensionem Christi expressissima docuerint huius misterium Trinitatis. Unde in Legenda beati Andree dicitur ‖ in principio: “passionem sancti Andree apostoli, quam oculis nostris vidimus, omnes presbiteri et dyacones ecclesiarum Archaie scribimus universis ecclesiis quod sunt in Oriente et Occidente et Meridiano et ⁴²⁰ Septentrione in Christi nomine constitute, pax vobis et universis qui credunt in unum Deum et in Trinitate personarum, unum Patrem ingenitum, unum Filium unigenitum, unum Spiritum Sanctum procedentem ex Patre et in filio permanentem, ut ostendatur unus Spiritus Sanctus esse in Patre et Filio et hoc esse unigenitum Filium quod et ille qui genuit hanc fidem didiscimus a sancto Andrea Domini nostri Ihesu Christi apostolo”^cclxxxix, etc. Tamen habebant Evangelia, etc.

P1290r Undecimum folium⁴²¹

Veritas ⁴²² tamen prelibater* de Trinitate personarum et unitate essentie in divinis sufficienter inferri potest ex Scripturis catholice et pie intellectis a multis catholicis illata est huiusmodi veritas sanctis et doctoribus Ecclesie puta ab Augustino maxime quamvis multi heretici hanc veritatem negent sequi ex Scriptura sacra. Simili est dicendum de primatu Romane Ecclesie ac Romani Pontificis, videlicet quod Romanus Pontifex hanc primatum super omnis pontifices catholicos et Ecclesia Romana super alias ecclesias sufficienter potest deduci ex Scriptura sacra et quibusdam veris que in facto consistunt et que rationabiliter negari non possunt. Et ideo huius veritas ⁴²³ ponenda de veritatibus catholicos de necessitate salutis credendis quarti modi ponendo quinque modos iuxta modum ponendi aliquorum. Nec tamen negari debet⁴²⁴ quin possit esse de veritatibus aliorum modorum, puta de revelatis seu dictis vel doctis apostolis a Christo que non sunt scripta in libro hoc, scilicet in Evangelio, aut de veritatibus revelatis apostolis aut aliis fidelibus per Spiritum Sanctum iuxta promissum Christi, Iohanni 16^ccxc.

Possunt autem veritates pretacte vel modi veritatum pretacti sic finaliter ordinari ut primus⁴²⁵ modus veritatum credendarum ⁴²⁶ de necessitate salutis sit earum que in Simbolis tamquam ⁴²⁷ articuli fidei continentur. ‖

Secundus⁴²⁸ modus huiusmodi veritatum sit omnem veritatum que in Sacra Scriptura, scilicet Novo et Veteri Testamento, continentur expresse et in eadem asseruntur sive sint veritatem ystorice sive prophetice sive morales seu ⁴²⁹ cuiuscumque alterius modi fuerunt huius veritatem. ‖

Tertius⁴³⁰ modus potest poni earum veritatum que ex continentis in Sacra Scriptura possunt inferri consequentia necessaria et, addunt aliqui, omni tempore necessitatis habente, et potest etiam addi evidenti apud omnes bene dispositos. ‖

Quartus⁴³¹ modus potest poni earum veritatum quas apostoli a Christo receperunt, nec tamen evangelice hoc inscriptis redegerunt iuxta illud Iohanni ⁴³² 20 et 21: multa quidem et alia fecit Ihesus que non sunt inscripta^ccxci, etc., que tamen veritates ad nos ab apostolis per succedentium relationum aut scripturarum ad nos pervenire potuerunt, quinymo pervenerunt sicut supratactum est⁴³³ de fide vel articulo Trinitatis qui a beato Andree per sacerdotes et dyacones Achaye expresse ad nos pervenit inscriptis, scilicet in Legenda beati Andree^ccxcii. ‖

Quintus⁴³⁴ modus veritatum credendarum vel saltem tenendarum et asserendarum de necessitate salutis est earum que nec in Scriptura asseruntur expresse, nec secuntur ex contentis in Scriptura, nec a Christo in carne mortali vivente, nec etiam immortali post resurrectionem et ante ascensionem has acceperunt apostoli, sed a Spiritu Sancto post ascensionem iuxta promissum Christi, Iohanni 16: ille docebit vos omnem veritatem^ccxciii que ad nos modo pretacto pervenire potuerunt⁴³⁵. ‖

Sextus modus huiusmodi veritatum potest poni earum quas Deus preter revelatas apostolis quibusdam aliis revelavit vel inspiravit, revelat vel inspirat, revelabit vel inspiravit iuxta illud Matthei ultimo: ego vobiscum sum usque ad consummationem seculi^ccxciv. Et ista revelatio vel inspiratio secundum sic tenentes ad Universam Ecclesiam noscatur pertinere ^436ccxcv: probate Spiritus si ex Deo sunt^ccxcvi. ‖

Septimus⁴³⁷ modus huius veritatum credendarum de necessitate salutis potest poni eorum que ex revelatis a Spiritu Sancto apostolis vel aliis eorum successoribus possunt evidenter inferri. Patet quia per iter de hiis sentientium est sicut de sequentibus ex contentis in Scriptura, quia pari fundamento innituntur, scilicet divine revelationi, scilicet rationi sumenti* pro maiori talem propositionem vel equivalentem: ‘omne revelatum a Deo est tenendum*’, etc.⁴³⁸⁴³⁹

Octavus⁴⁴⁰ modus huius veritatum tenendarum de necessitate potest poni earum que ponuntur in fide dignis cronicis seu ystoriis vel relationibus fidelium, de quibus Augustinus inquit ut supra: “absit ut nos ⁴⁴¹ scire negemus, quod aliorum testimonio” – supple fide – “digno didiscimus”^ccxcvii Qui enim omnia talia negaret vel in dubium revocaret non in merito protervus et factivus censeretur. De numero harum veritatum potest poni predicatio et martirium Petri in Roma, quamvis aliqualiter ex Evangelio roboretur. Nam tale martirium fertur sustinuisse in Roma in cronicis quale Christus sibi predixit, Ioanni 10: Petre, cum esses iunior, cingebat⁴⁴² et ibat⁴⁴³ quo volebat⁴⁴⁴; cum autem senueris, alius cinget et ducet te quo non vis. Hoc autem dicebat – inquit evangelista – significans^ccxcviii, etc.

Nonus modus potest poni earum veritatum que secuntur ex veritatibus primi, secundi, tertii modorum.

Et ergo modi statim premissi que tenende tanta certitudine quanta veritatem ⁴⁴⁵, igitur modi cum nono ut tactum sequatur debiliorem partem seu premissam, et talis potest poni ista veritas quod Petrus fuerit Romanus Pontifex et talis obiit et de hoc et de Paulo alibi tangetur ⁴⁴⁶.

P1290v ‖ Et quia nescio si recordabor, tunc⁴⁴⁷ ideo ad presens volo hic de hoc aliud dicere verba dicta Petro, Iohanni 10, de sua predicatione et martirio in Roma collando dicta sunt supra: pasce^ccxcix, Petre, etc. De Paulo vero Actus 9 sic scribitur ⁴⁴⁸.

‖ Actus igitur 9 sic scribitur: vas electionis erit michi iste, ut portet nomen meum coram gentibus et regibus – scilicet finaliter Rome sequitur predictum implicite martirium – ego ostendam illi quanta oporteat illum pro nomine meo pati^ccc, que nulli dubium non fuerunt plene ostensa sibi usque ad martirium quod collanti Rome, ut dicunt ystorie et scripture autentice que a nullo rationabiliter possunt negari, que sunt de octavo modo veritatum predictarum. De martirio vero Petri predicto dictum est: Petre, cum esses iunior^ccci, etc. De predicatione vero Petri futura in Roma potest intelligi illud pasce oves meas^cccii, quamvis ibi comissa cura *** fidelium f**a⁴⁴⁹ et pastoratus tamen specialiter gentilium, singulariter Romanorum qui cunctis gentibus precerant et de quibus Christus specialiter intendebat cum dixit: alias oves habeo que non sunt ex hoc ovili – scilicet ex filiis Israel – oportet me illas adducere – scilicet apostolorum Petri, Pauli predicationes et martiria – et fiet unum ovile et unus pastor^ccciii – scilicet Romanus Episcopus, Petri successor, Christi vicarius principalis. Sed de hac martiria inferius latius disseretur. Sed ex hiis pro nunc sufficiat elicere quod predicationes apostolorum Petri, Pauli et martiria Rome facte et collata a nullo rationabiliter possunt negari quamvis predicatio Pauli ibidem clare in Sacra Scriptura contineatur, scilicet in fine Actuum et non Petri.

Hac igitur materia pro nunc obmissa, redditur ad modos veritatum catholicorum et posset poni modus decimus, modus scilicet veritatum que in determinationibus Ecclesie continentur que nulli dubium sunt credende de necessitate salutis. Talem enim determinationes ab eodem Spiritu procedunt a quo Sacra Scriptura. Unde Matthei ultimo: ego vobiscum sum usque ad consummationem seculi^ccciv, ubi Rabanus notat quod fidelibus ad conservationem fidei usque ad consummationem seculi Spiritum Sanctum specialiter adesse ⁴⁵⁰ pie tenendum est^cccv. Unde talem veritatem inter veritates revelatas per Spiritum Sanctum Ecclesie possent reponi et hoc satis notatur in illo consilio generali de quo habetur Actus 15, ubi in diffinitiva sententia ponitur: visum est Spiritui Sancto et nobis^cccvi, scilicet per eunde Spiritum. Cum igitur consilium generale representet congregationem illorum, scilicet apostolorum et seniorum religiosorum fidelium, verisimile Spiritum Sanctum specialiter ad esse consilio generali, ut in diffinitiva consilii possint dicere fidelem sic congregati: visum est Spiritum Sancto et nobis^cccvii. Et istam conclusionem tenet pars adversa contra quem arguitur ex allis modum veritatum pretactis. Ex illis enim modum veritatum credendarum de necessitate salutis sequitur: non solam scripturam divinam seu canonicam vel ad ipsam per necessitatem sequentia aut eius interpretationem facta de communi consilio fidelium factam veras esse ad eternam beatitudinem consequendam necesse est credere^cccviii. Multe enim alie veritates sunt credende de necessitate salutis, ut satis deductum est supra, nec in hoc est amplius immorandum.

Aliqui tamen dicunt quod de veritatibus determinatis ab Ecclesia aut determinandum non oportet facere nonum modum veritatum catholicarum credendarum de necessitate salutis, quia Ecclesia rite et vite procedens in huiusmodi determinationibus non determinat alicam veritatem nisi in alica veritate vel aliquibus veritatibus aliorum predictorum modorum valeat se fundare, scilicet vel in Sacra Scriptura, vel in auctoritatibus apostolorum, vel Spiritus Sancti revelationibus aut inspirationibus fidelium indubitabilibus, vel in hiis que secuntur ex predictis seu ex aliquo precedentis. Ideo veritates determinate per Ecclesiam ad ⁴⁵¹ aliquem predictorum modorum reducitur. ‖ Ex qui inferruit sic dicentem, quod non est in potestate Ecclesie veritatem alicam ad ⁴⁵² placitum approbare vel falsitatem aliquam ad placitum reprobare nisi in alico predictorum modorum veritatum se valeat fundare^cccix, puta in Sacra expressis vel sequentibus inde necessaria consequentia, vel dictis et gestis Christi et non positis in Scriptura vel in revelatus post fidelibus per Spiritum Sanctum regentem Ecclesiam et dirigentem fidelem in dubus et degentem iuxta promissum Christi fidelem omnem veritatem^cccx – supple necessitatem – ad salutem, ut patet Iohanni 16.

<Contra secundam propositionem>

P1291r Duodecimum folium⁴⁵³

Ex ⁴⁵⁴ hiis posset descendi ad suam secundam propositionem qua dicitur sic: “Legis divine dubias diffinire sententias in hiis presertim que Christiane fidei dicuntur articuli et reliquis credendis de necessitate salutis solum generale consilium fidelium aut illius valentiorem partem vel multitudinem determinare debere, nullumque aliud collegium partiale aut singularem personam cuiuscumque conditionis existat iam dicte determinationis auctoritatem habere.”^cccxi

Patet ex predictis propositionum non continere veritatem, quia non est in potestate Ecclesie aliquam veritatem ad placitum approbare nisi in alico modorum predictorum veritatum valeat se fundare, et per consequens, ut supra tangebatur, Ecclesia non potest facere novam catholicam veritatem seu novum scilicet fidei articulum, sed bene potest declarare ex Scriptura vel alico aliorum modorum pretactatorum aliquam veritatem esse et fuisse catholica, et per consequens, si aliquod aliud collegium ⁴⁵⁵ Romanum aliorum collegiorum supremum pars que capitalis consilii generalis et totius Ecclesie ratione capitis sui, ut alibi tangetur, si fundetur se in aliquo illorum modorum veritatum equaliter, sicut consilium generale erit eidem credendum de necessitate salutis et habebit sua determinatio roboris firmitatem et falsa propositio predicti adversarii prelibati “legis divine dubias diffinire sententias”^cccxii, etc.

Item, ex ipsamet propositione arguitur contra adversarium: nam ponit disiunctivam ad⁴⁵⁶ tali forma verborum: solum generale consilium, etc. aut eius valentiorem partem, etc. Certum est autem Collegium⁴⁵⁷ Romanum, cum sit supremum omnem aliorum aut aliarum ecclesiarum esse debere partem valentiorem huius consilii⁴⁵⁸ et per consequens debere preteritis credi in casu⁴⁵⁹ distinctionis opinionum.

Item, ex ratione sua fundata in dictis Christi, Matthei ultimo: ego vobiscum sum usque ad consummationem seculi^cccxiii, cum solis apostolis et discipulis seu promulgatoribus et legis doctoribus loqueretur, unde ante evangelice: ergo docete omnes gentes, baptizates^460cccxiv, etc. docentes eos servare omnia que ego mandavi vobis et ego^cccxv etc. Sequitur quod ad solum tales pertinet dubias legis sententias diffinire, nec est necesse inter esse seniores, propter sicut fuerunt in co~ illo de⁴⁶¹ quo Actus 15^cccxvi.

Item, nec sequitur sic est actum, tunc ergo sic necesse est fieri, nec Scriptura sacra hoc ponit fiendum necessario pro regula, sic nec Pape seu summi Pontificem quecumque ⁴⁶² fecerunt pro regula fienda statuerunt.

Item, sicut salvator dixit: ego vobiscum sum^cccxvii, etc., ita dixit ubicumque fuerunt duo vel tres in nomine meo, in medio illorum sum^cccxviii, que pariter videntur intelligenda sicut illa: ego vobiscum sum usque ad consummationem seculi^cccxix, et sicut super isto verba notat Rabanus, ut allegat iste auctor ⁴⁶³, fidelibus “ad conservationem fidei usque ad consummationem Spiritui specialiter adesse pie tenendum”^cccxx, quod iste auctor applicat ad solum consilium generale et eius diffinitiones et determinationes ita illa verba ab eodem Salvatore dicta: ubicumque duo vel tres congregati in nomine meo, in medio illorum sum^cccxxi, pariter notare possunt non solum consilio seu toti Ecclesia Spiritum Sanctum ad conservationem fidei specialiter ad esse pie tenendum ymo numero⁴⁶⁴ multi congregationi fidelium in nomine Christi congregate pie tenendum est Spiritum Sanctum ad conservationem fidei specialiter ad ese, iuxta verba Christi que sunt tenenda de necessitate ⁴⁶⁵ salutis, ut predictus adversarius nec negat, nec negare potest. Ex quo ulterius potest inferri potest ⁴⁶⁶ iuxta dicta Christi addito uno vero quod negari non potest, videlicet quod suprema congregatio fidelium sit Romanum Collegium, licet non maior quantitative pie tenendum est Spiritum Sanctum unquam sibi deesse ad consummationem fidei invocato Christi nomine et gratia Spiritui Sancto implorata per ipsum et per consequens ad minus collegium consilio generali poterit diffinitio dubiorum legis divine pertinere et sic propositio adversarii restat falsa.

‖ Quod autem Romanum vel supremum Collegium⁴⁶⁷ quinymo ad eius caput, supremum Pontificem de consilio etc.⁴⁶⁸ pertineat huius diffinitio dubiorum fidei sive legis divine potest probari auctoritatibus iuris Sacre Scripture non dissonis, sed consonis ac etiam rationi. Unde adducunt aliqui auctoritatem Innocentii III Pape, 24, questione 1, capitulo “Quotiens...”, ubi dicit sic: “quotiens ratio fidei ventilatur, arbitror non ad omnes fratres ⁴⁶⁹ et coepiscopos nostros nisi ad Petrum, id est sui nominis et honoris” – scilicet successorum – “auctoritatem referri debere.”^cccxxii Cui consonat vel potius quod dictum Innocentii consonare videtur ymo consonat dicto Christi, Luce 22 loquentis Petro⁴⁷⁰ et dicens sibi: ego rogavi Petre⁴⁷¹ ut non deficiat fides tua, et tu aliquando conversus, confirma fratres tuos^cccxxiii. Super quo verba Innocentii suprainducto⁴⁷² dicit Gloza quod “aliud est questionem motam de fide terminare quod nulli preterquam Romane sedi permittitur sicut hic dicitur aliud est ipsam sine diffinitione ventilare quod patriarche et primate facere possunt.”^{cccxxivcccxxv} Ex quibus verbis clare patet propositionem adversarii fore falsam: “legis divine”^cccxxvi, etc.

P1291v Dicere quod nullas veritates Christus docuit extra Evangelium apostolos, nec Spiritus Sanctus post ascensionem apostolos et post apostolos reliquos succedentes fideles docuit non videtur sanum.⁴⁷³

‖ Et ⁴⁷⁴ si obiciatur illud Extra, De hereticis, “Ad abolendam...”, capitulo “Adhuc⁴⁷⁵ de episcopali...”^cccxxvii, ubi videtur innui* quod illi sunt vitandi tamquam heretici quos episcopi vitandos duxerint vel dixerint debet hoc esse verum quando talem quid dicunt, scilicet talem heretici, de quo certum est quod est heresis. Gloza^cccxxviii vero predicta loquitur ubi est dubium an sit heresis cui concordare videtur Gloza, 80 distinctione, capitulo 2, que super verbo ‘fide’ ait: “sed expone hic in fide, id est fideliter, ut possit agitare causam fidei, sed non procedere ad sententiam, vel distingue qui sunt qui dubitant. Nam si layci, videtur quod episcopi possint determinare, Extra, De hereticis, «Ad abolendam...», si clerici, Papa; Extra, eodem titulus, «Cum Christus...».”^cccxxix Et sic patet ad summum pontificem talis diffinitio pertinere veritati*, specialiter quando litterati dubitant et contrarie opinantur, quod satis notat Innocentius, Extra, De baptismo⁴⁷⁶, et eius capitulo “Maiores...” ait enim: “maiores ecclesie causas, presertim articulos fidem contingentes, ad Petri sedem referendas intelligant qui querenti Domino, quem discipuli dicerent ipsum esse, respondisse notatur: tu est Christus, Filius Dei vivi^cccxxx.”^{cccxxxicccxxxii}

De qua fidei Petri confessione Maximus in Sermone de apostolis inquit: “hic itaque est ille Petrus, qui confitendo Dominum Filium vivi Dei esse, validissima invictaque credendi fundamenta constituit. Nam percunctanti Domino quis esse ab hominibus ⁴⁷⁷ diceretur respondit: tu es Christus, Filius Dei vivi^cccxxxiii; id est: tu Domine de carne virginis factus es Christus, qui vivi Dei sempiternus es Filius; tu Domine ab hominibus natus es homo, qui incogitabili maiestate Deus es apud Deum; tu es Christus, qui pro redemptione nostra ad passionem veniens impassibilis permanes⁴⁷⁸ apud Patrem. Quis igitur unquam⁴⁷⁹ in tantum hoc incomprehensibile Deitatis arcanum sensum⁴⁸⁰ attollere potuisset obtutum, nisi ab ore Petri salutaris huius fidei veritas radiasset? Quis meritorum eius gloriam, quamvis magno equiparare posset eloquio, a quo nobis adorande divinitatis⁴⁸¹ fides et cepit et permanet?”^cccxxxiv Predicente Christo huius fidei permanenciam Petro ⁴⁸² non solum pro se, sed pro suis successoribus, ego oravi pro te, Petre, ut non deficiat tua^cccxxxv, qui scilicet Christus sic orans nulli dubium⁴⁸³ exauditus est⁴⁸⁴ pro sua reverentia^cccxxxvi de fide Petri et cunctorum fidelium permanentia.

Quod dictum Christi ego oravi pro te, Petre^cccxxxvii etc. videtur clarius funda<men>tum fidei et veritatis totius Sacre Scripture quam illud quod adversarius sumit pro fundamento sue prime propositionis tertie diccionis, scilicet “solam Sacram Scripturam”^cccxxxviii etc. quod ponitur et dicitur a Christo apostolis et discipulis omnibus communiter, Matthei ultimo: ego vobiscum sum usque ad consummationem seculi^cccxxxix.

Nam hoc dictum ultimum nonnulli intellexerunt non irrationabiliter de presentia apud fidelem in sacramento altaris, ubi non solum est corpus Christi et sanguis, ymo totus Christus homo perfectus; vel possent ⁴⁸⁵ intelligi de presentia per divinitatem qua ubique necessario presens est et una cum Patre solem suum facit oriri super bonos et malos^cccxl.

Cum igitur verba predicta fuerunt a Christo soli Petro directa, non communiter omnibus apostolis et discipulis, ego rogavi pro te, Petre, ut non deficiat fides tua^cccxli, satis notari ⁴⁸⁶ videtur causas fidei, specialiter et principaliter ad sedem Petri pertinere, quod ex sequentibus verbis Maximi etiam probari posset. Nam inquit Maximus de Petro in preallegato sermone: “quis⁴⁸⁷ tanto gloriosior⁴⁸⁸ viro, qui fidem secreti inscrutabilis loquendo edidit, vivendo docuit, patiendo firmavit? Ut autem confessionis huius quanta esset magnitudo Salvator ostenderet, dicit ei: Beatus es, Symon Bar-Iona, quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed Pater meus, qui in celis est; et ego dico tibi^cccxlii etc. et tibi dabo claves regni celorum^cccxliii”^cccxliv quodcumque ligaveris^cccxlv etc., Matthei 16, quod catholice intelligendum est, scilicet quod Petro promisse fuerunt hic claves regni celorum, id est plena potestas ordinis ligandi et solvendi, que sibi et aliis apostolis communiter collata fuerit in capitulo Matthei 17 ⁴⁸⁹: amen dico vobis, quecumque ligaveritis super terram^cccxlvi etc.

Item ⁴⁹⁰, plena potestas regiminis cunctorum fidelium hic sibi promittitur tamquam altera clavis cum potestate ordinis regni celorum, cum dicitur tibi claves regni celorum^cccxlvii, que sibi datur, Iohannis 20, cum dicitur pasce oves meas^cccxlviii pro se et suis successoribus ad quam clavem nulli dubium pertinere diffinitiones dubiorum fidei seu legis divine, et sic secunda propositio predicti falsa esse communiter qua dicitur “legis divine dubias sententias”^cccxlix etc. ⁴⁹¹

P1292r Decimum tertium folium⁴⁹²

Item ⁴⁹³, quia adversarius negaret omnis rationes sumptas ex decretis summorum pontificum in presenti materia, ideo potest aliter argui ratione quod ad Romanum Pontificem, qui summus esse pontifex et Petri presentis apostolorum successor⁴⁹⁴, infra ostenditur. Et non ad solum generale consilium pertineat diffinire legis divine dubias, sententias diffinire. Nam et huius summi pontifices cum suo collegio possunt se fundare similiter similibus fundamentis in diffiniendis huius dubiis, quibus se fundare debet consilium generale vel consilia generalia, puta in Sacra Scriptura. Nam taliter fundamento, scilicet Sacre Scripture, innitebantur consilia generalia principalia hereses Arrii⁴⁹⁵, Macedonii, Nestorii, Euticis⁴⁹⁶ et Dyoscori⁴⁹⁷ condempnando et in condendo Sinbola, teste Ysidoro distinctione 14, capitulo 1 ubi dicitur: “sancti Patres in consilio Niceno de omnium orbe terrarum convenientes iuxta fidem catholicam et apostolicam sedem secundum post apostolos Symbolum condiderunt vel tradiderunt”^cccl, ita hereses condempnando pro fundamento sacras litteras seu scripturas posuerunt, sicut etiam Alexander III dampnando assertionem quod Christus non est aliud secundum quod homo inmittitur isti veritati a Sacra Scriptura recepte et ex eadem sequente ‘Christus est verus Deus et homo’^cccli, Extra, De hereticis, “Cum Christus ⁴⁹⁸...”^ccclii Et sic pari fundamento quo ad hoc uti potest Romanus seu summus Pontifex quali utitur tota Ecclesia vel consilium generale et, per consequens, insit diffiniendo sententias legis divine, sententias dubias est sibi eque credendum, ut consilio generali⁴⁹⁹ vel Ecclesie et sic non ad solum generale consilium⁵⁰⁰ pertinet huius diffinitio.

Similiter, sicut Ecclesia vel consilium generale potest se fundare vel inmitti doctrine apostolica in scripturis canonicis, non contenta sed relatione sibi succedentium fidelium per scripturas fide dignas ad nos perducta, ita etiam potest Romanus seu summus Pontifex in diffiniendo legis divine sententias dubias tali doctrine inmitti et tali fundamento inmittebatur Nicolaus Papa qui, ut habetur distinctione 22, capitulo “Omnis...”^cccliii, patenter diffinit hereticum esse censendum dicere Romanam Ecclesiam non esse caput omnem aliarum ecclesiarum, cum tamen in Scripturis divinis hoc non exprimatur, sed hoc Apostoli docuerunt fidelem, que doctrina relatione fidelium sibi succedentium ac per scripturas sanctorum Patrum ad nos pervenit et hoc tactum fuit supra^cccliv dum de veritatibus catholice et earum modis variis agebatur, ut patet intuentis.

Aliud fundamentum cui potest inmitti Ecclesia seu consilium generale in diffiniendo legis divine sententias esse potest divina revelatio seu inspiratio. Sed similiter potest inmitti Romanus seu Summus Pontifex tali revelationi vel inspirationi divine in diffiniendum huius sententiis dubiis legis divine. Si enim alica veritas de hiis que pertinent ad salutem de novo revelaretur Ecclesie, illam posset Summus Pontifex approbare et diffinire tenendam et credendam tamquam catholicam et posset dampnare contrariam tamquam hereticam.^ccclv

Sed hic queri potest⁵⁰¹ quid esset dicendum si Summus Pontifex vel generale consilium dictant alicam veritatem sibi fuisse revelatam non quid alii fidelem tenerentur credere de necessitate salutis. Dicunt quidam quod absque miraculo non est ⁵⁰² credendum eis de necessitate salutis. Non enim sufficit nude asserere quod eis sit talis veritas revelata, sed oportet talem assertionem confirmare^ccclvi ad hoc quod sit illi credendum de necessitate salutis, et hoc satis notat satis Salvator noster cum inquit Iohannes: si non venissem vel opera non fecissem que nemo alius fecit, peccatum non haberent; nunc autem quia ⁵⁰³ veni et opera feci que nemo alius fecit, excusationem non haberent de peccato suo^ccclvii, scilicet de peccato infidelitatis et incredulitatis doctrine Christi, in cuius doctrine veritatis attestationem Christus talia miracula fecit, ut Scriptura evangelica satis notat.

Sed potest instari quod non sufficiat operatio miraculi in attestationem alicuius assertionis ad hoc ut omnis fideles teneantur credere salutis cum per malos et infideles sepe fiant miracula. Unde Matthei 7 dicit Christus: multi venient in illa die dicentes: Domine, Domine, non quid in nomine tuo demonia eiecimus^ccclviii, etc. et sequitur: confitebor, quia non novi eos discente^ccclix, etc. Cui concordat Gloza, Extra, De hereticis, capitulo “Cum ex iniuncto...” dicens quod “quandoque miracula fiant per malos”^ccclx. Numquam tamen unum miraculum sic in attestationem falsitatis asserte per malos, sed quandoque mali predicant veritatem in cuius attestationem fiunt miracula darent exemplum aliqui de Iuda qui verisimiliter quandoque predicavit veritatem et fecit miracula.^ccclxi

P1292v Querunt ⁵⁰⁶ etiam circa aliqui quid esset dicendum si tali assertioni tota Ecclesia seu omnes fideles assentirent et respondent et bene quod talis assertio seu veritas sic asserta esset tamquam catholica veritas reputanda. Concors enim fidelium, adhesio alicui assertioni etc.⁵⁰⁷ sine miraculo quin assentio huiusmodi sit vera cum omnis fideles firmissime teneant quod Ecclesia universalis numquam errabit iuxta illud Matthei ultimo: ego vobiscum sum usque ad consummationem seculi^ccclxii.^ccclxiii Et clarius hoc patet, ut tactum est supra, ex alio dicto Christi ad Petrum: ego rogavi pro te, Petre, ut non deficiat fides tua^ccclxiv, id est fides Ecclesie cuius tu eris caput. Que ⁵⁰⁸ tamen fides Ecclesie non solum in Petro, ymo in omnibus apostolis defecit tempore passionis ⁵⁰⁹ dicente Christo eis: omnes vos scandalum patiemini in me hac nocte^ccclxv, scilicet scandalum infidelitatis et incredulitatis⁵¹⁰ de Christi ditate sunt satis confiterentur duo discipuli euntes in Emaus Christo et de Christo dicentem: et nos sperabamus quia ipse erat redempturus Israel^ccclxvi, set supple: nunc non speramus et multa alia in illo Evangelio Luce qui erat ex duobus illis ponuntur in illo Evangelio que significant incredulitatis apostolos et discipulos incurrisse⁵¹¹ generaliter tempore passionis. Et quod Petrus futurus caput Ecclesie⁵¹² incurrerit⁵¹³ incredulitatis non coniunciter sed ex sua trina negatione evidentis, quia timore potest quis negare voce et tamen credere corde. Sed incredulitas Petri sequitur ex verbis Christi post verba preallegata: ego rogavi pro te, Petre, ut non deficiat tua^ccclxvii. Sequitur enim⁵¹⁴: et tu aliquando conversus confirma fratres tuos^ccclxviii, scilicet qui simul incredulitatem incurrerunt⁵¹⁵. Sed iuxta dicta⁵¹⁶ Christi, licet fides Petri, id est fides Ecclesie, defecerit in Petro et in aliis apostolis et discipulis, non tamen sequitur ⁵¹⁷ igitur defecit, quia firmiter⁵¹⁸ tenendum est huius fidem plene in Maria matre Christi plenissime remansisse, de qua dicitur Luce 2, quod Maria conservabat omnia hec conferens in corde suo^ccclxix, licet enim ipsius animam gladius passionis Christi pertransiret^ccclxx pietate naturali iuxta dictum Symeonis Iusti ad ipsam, tamen ipsa firmissime credebat Christum Filium resurrecturum virtute sue ditantis et omnia credenda de Christo et quecumque credenda erant plene credebat. Aliter oratio Christi non fuisset exaudita: ego rogavi, Petre, ut non deficiat fidem tua^ccclxxi cum defecit in apostolis et discipulis. Si defecisset in beata Maria, nam in Christo fidem non⁵¹⁹ fuit unquam cum ab initio sue conceptionis, sed animam fuerit perfecte beatus clare videns differentiam et omnia credenda in ipsa divina essentia relucentia, sicut nec⁵²⁰ in aliis beatis remanet fides iuxta sententiam apostoli I Corinthiorum 13: Cum venerit quod perfectum, evacuabitur quod ex parte est.^ccclxxii Videmus nunc per speculum in enigmate, tunc autem facie ad faciem.^ccclxxiii

Sed numquam in presenti ecclesia est talis casus possibilis ut unus solus recte credat, aliis errantibus, et tunc, licet salvaretur⁵²¹ dictum Christi⁵²² et oratio: ego rogavi pro te, Petre^ccclxxiv etc., sed non bene illud ego vobiscum sum usque ad consummationem seculi^ccclxxv. Si intelligatur ego vobiscum sum^ccclxxvi per fidem sicut satis videtur secundum unam expositionem, licet alie expositiones possent dari, quia, ut⁵²³ videtur ad verificationem ego vobiscum sum^ccclxxvii etc. Si intelligatur per fidem, requiratur fides futura semper in pluribus apostolis, discipulis, quibus Christus ibidem loquebatur ⁵²⁴ et in eorum personis loquebatur eorum successoribus usque in finem seculi duraturis, licet non sequatur fides futura in omnibus talibus , quia non dicit Christus ego cum omnibus vobis usque ad consummationem^ccclxxviii cum Salvator noster alibi Salvator dixerit: filius hominis cum venerit, invenietne fidem in terra?^ccclxxix Nam, sicut ipso teste, sicut refrigescet caritas multorum^ccclxxx, ita tenebrescet et rarescet fides multorum, et Apostolo teste multi discedent a fide in novissimis diebus^ccclxxxi. Si enim in viridi Ecclesia tempore Christi plantata hoc accidit ut in una sola persona remaneret fides, cur etiam tempore arido Ecclesie quanto erit tanta tribulatio quanta non fuit ab initio ex quo gentes esse ceperunt^ccclxxxii non poterit hoc contingere?

Sed ex aliis verbis Christi ibidem, scilicet Matthei 24, solvitur obiectio, nam Christus ibidem fatetur tantam tribulationem futuram ut, si fieri posset, electi^ccclxxxiii deficerent propter quos electos Deus abbreviabit dies illos^ccclxxxiv, et sic in electis, licet tamen pluribus, salvabitur fides.

P1293r Decimum quartum folium⁵²⁵

Sed ⁵²⁷, licet de illo tempore finalis Christus loquatur, in qua Deus de⁵²⁸ speciali gratia, sicut produxit Christus, electos conservabit in fide qualiter non servavit primos electos apostolos et discipulos tempore passionis, non tamen Christus sic dixit vel predixit de omni tempore futuro a tempore apostolorum usque in fine seculi, quinymo videtur quod fides pape* prosperitatis⁵²⁹ fidelium sit in periculo infirmandum et rarescendum quam in tempore prosperitatis. Unde Ambrosius super Beati inmaculati^ccclxxxv inquit: “fides inexercitata languescit et crebris ociosa⁵³⁰ temptatur incommodis⁵³¹. Remissum excubiis callidus, insydator irrumpit: assuetum autem bello virum externa fraus instruit, et gloriose provehit palma victorie. Pax ergo fidei corruptele materia est.”^ccclxxxvi

Unde in prosperitate existentibus consulit Petrus in sua Canonica vigiliare pro custodia fidei et aliarum virtutum dictus: fratres, sobrii estote et vigilate, quoniam adversarius vester dyabolus tamquam leo rugiens circuit querens quem devoret, cui resistere fortem in fide^ccclxxxvii. Cupiditas etiam et avaritia que tempore prosperitatis regnant multum sunt corruptiva vere fidei et spei bonorum eternorum. Unde Apostolus: radix omnem malorum cupiditas, cui quidam accendentes erraverunt a fide et inmiscuerunt se doloribus multis^ccclxxxviii. Et alibi Apostolus inhibens avaritiam dicit quod est ydolorum servitus^ccclxxxix. Et Chrisostomus super illud Matthei 20: “ac illi magis clamabant” – dicit – “talis est natura fidei: quanto plus vetatur, magis accenditur. Virtus fidei in periculis secura, in securitate periclitatur. Quid enim aliud sic laxat vigorem fidei sicut longua tranquillitas?”^cccxc Quasi dicat nichil tempore enim hereticorum quale nunc non apparet utinam non sicut in rei veritate doctores catholici preparaverunt ad impugnandum eos et se et alios catholicos in fide confirmaverunt et multos libros defensivos fidei et impugnativos heresum composuerunt, qualiter nunc a fidelibus et catholicis doctoribus et aliis in lege divina peritis, sed magis corpore* videntur quoad scientiam, sed non quoad avaritiam. Unde iuxta propheticus dictum: omnes a maiore⁵³² usque ad minorem avaritie student^cccxci. Unde et pro dolor fides formata caritate non mortua, sed viva apparens ex operibus de quali Iacobus inquit: ostende michi ex operibus fidem tuam^cccxcii non mortua et sine operibus quam rara sit patet per experientiam. Unde, ut videtur, Ecclesia tempore prosperitatis temporalis ad mala futura in Ecclesia que predicta sunt in Scripturis debent advertere, iuxta dictum Senece: “tunc salutaria consilia advoca cum tibi alludit vite prosperitas”^cccxciii. Et Gregorius in Omelia super illo Evangelio erunt signa in sole et luna^cccxciv: “cum audieritis prelia et seditiones, nolite terreri; oportet enim hoc primum fieri, sed nondum statim^cccxcv, quia sed eumdem “ultima tribulatio multis tribulationibus prevenitur”^cccxcvi. Inquit inquam Gregorius: “Dominus ac redemptor noster perituri precurrentia⁵³³ mala denuntiat”^cccxcvii, etc verba coram sunt.

Premissa ⁵³⁴ pro tanto, reverendissime pater, disgressive tangendo michi occurrit unum periculum hereticale imminens⁵³⁵ tempore presentis scismatis, nam multi specialiter studentes et qui viderunt scripturam adversarii supradicti, Marcilii de Padua nominati, ad errores suos se mentaliter convertunt tenentem non de necessitate salutis obedire vero Romano Pontifici, nec Romanum Pontificem super alios pontifices habere primatum saltem iure divino et sic in heresim et in errorem dampnabilem prolabuntur, cuius erroris oppositam esse veritatem catholicam credendam de necessitate salutis inferius ostendetur.

Sed ⁵³⁶ pro nunc ad propositum redeundo cum querebatur an casus similis in fide, in Dei et omni* sit possibilis presentialiter vel inpost*** qualis fuit tempore passus. Et dicunt aliqui quod sic, puta Magister Guillelmus Okam, doctor Anglicanus, et rationem assignat quia non est verisimile⁵³⁷ quod “omnium post tempora apostolorum sint in Ecclesia Dei magis accepti Deo quam apostoli erant ante mortem Christi. Si ergo Christus verus Deus ⁵³⁸ tempore passionis premisit omnis apostolos a fide catholica deviare et in sola Virgine Maria fidem Romane, temerarium⁵³⁹ videtur” – inquit iste doctor – “asserere quod unquam ante finem mundi totam multitudinem Christianorum preter unum Deus permittat a vera fide recedere.”^cccxcviii

P1293v Cum istius doctoris opinione, ut dictum est⁵⁴⁰, bene staret veritas illius propositionis et ex auditio orationis Christi ego rogavi pro te, Petre, ut non deficiat tua^cccxcix, et quod fides in eternum stat^cd, ut inquit Sapiens ⁵⁴¹, sicut etiam stetit tempore passionis, sed quoniam* finale promissum Christi dictum apostolis et discipulis pro hiis et eorum usque in finem ecclesie militantis, dictum Matthei ultimo in fine totius stabit, cum dicta opinione ego vobiscum sum usque ad consummationem seculi^cdi. Non bene apparet, cum pluraliter loquatur et pluraliter locutio non minus quam duorum numero contenta est, posset dici multipliciter iuxta illam opinionem primo exponendo vobiscum sum^cdii et ero usque ad consummationem seculi^cdiii, cum vestris* successoribus aliquibus ymo multis per eternam predestinationem qualiter etiam fuit cum apostolis electis et lapsis a fide tempore passionis virtute cuius* predestinationis et divine gratie eis post ⁵⁴² collare ad fidem sunt restituti et in eadem finaliter permanserunt et pro eadem martiria* sustulerunt. Et sic non videtur quin sic eorum successoribus ante finem seculi possit contingere etiam electis et preelectis seu predestinatis a Deo finaliter mansuris in fide salvandum. Et etiam aliter posset dici ego vobiscum sum usque ad consummationem seculi^cdiv per fidem unius vostrum solius sic quod fides mea stabit inter vos, nec deficiet in vobis fides vera, ymo aliquis specialiter inter vos per quem et dei gratiam principaliter agentem ad fidem redire poteritis, sicut Petro dictum est: et tu aliquando conversus confirma fratres tuos^cdv, dictumque fuit supra illud dictum ego vobiscum sum^cdvietc. intelligi posse per presentiam⁵⁴³ Christi in sacro altaris usque in finem seculi durativo, ut de⁵⁴⁴ presentia Christi secundum ditantem vel modum aliis preterquam per fidem in multis.

Ex ista opinione, si vera, sequitur fore possibile ad unam solam personam pertinere dubias legis divine sententias diffinire atque interpretationem Sacre Scripture⁵⁴⁵ et non ad solum consilium generale et sic due propositiones^cdvii adversarii inferri possunt ⁵⁴⁶ false esse posse. Et quod generale quodcumque* consilium vel congregatio fidelium non totalis Ecclesie, sed partialis potestatis non habeat diffiniendum divine legis sententias dubias potest ⁵⁴⁷, sed sola tota Ecclesia nullo fideli excluso patet ex premissa opinione.

Et potest predicta assertio aliunde probari. Primo, quia una sola est Ecclesia cuius fidem usque in finem Christus exoravit et Deum Patrem in finem seculi duraturam, et per consequens una est sola Ecclesia que in fide nec falli, nec fallere potest, et per consequens una est sola Ecclesia cui est credendum de necessitate salutis, et per consequens ad quam pertinet dubias legis divine sententias diffinire, cum igitur generale consilium prout describit adversarius sic Ecclesia distincta a totali et pars eius⁵⁴⁸ Ecclesia et minor⁵⁴⁹ ad ipsum huius diffinitio sententiarum dubiarum legis divine nullatenus pertinebit.

Quod*, si dicatur quod consilium generale est vites* gerens universalis Ecclesie, hoc ex scripturis canonicis nullatenus potest colligi evidenter. Quamvis enim illud consilium de quo habetur Actuum 15^cdviii habuit auctoritatem diffiniendi sententiam que vertebatur in dubium* de circumcisione gentilium conversorum, quod consilium fuit congregatum ex apostolis et senioribus qui forsan erant tota Ecclesia vel saltem Ecclesia tota⁵⁵⁰ sciebat explicite⁵⁵¹ de quo agebatur et in apostolis et senioribus confidebant expresse⁵⁵² et suam fidem totaliter eis committebant⁵⁵³ vel forsan aderant huius consilio omnis fidelem qui pauci numero pro tunc erant ante, non sequitur quod nunc multiplicatis fidelibus sic sit agendum quin omnis fidelem sint ad diffiniendum divine legis dubias sententias debeant enotari et interpretari⁵⁵⁴, qui nec tunc ille modus diffiniendi divine legis sententias dubias pro regula servanda de necessitate salutis in posterum extitit institutus. Multaque in illo consilio fuerunt que modo non gererentur* in consilio generali, si modo post consueto tale consilium celebraretur ibi namque non legitur quod Petrus apostolorum princeps et caput Ecclesie non exprimitur huius consilium convocasse vel congregasse, nec sententia diffinitivam, sed Iacobus Episcopus Ierosolimitanus prout patet ex textu, et per consequens gesta illius consilii non sunt trahendum* ad consequentiam, ut sit in posterum ritus huius de necessitate salutis debeat observari.

P1294r Decimum quintum folium⁵⁵⁵

Et ⁵⁵⁶ quod consilium generale et quelibet alia congregatio fidelium preter universalem Ecclesiam errare possit in fide et in divine legis dubiis diffiniendis⁵⁵⁷ potest satis apparentis probari et primo ostenditur de consilio generali, demum de Romano collegio et reliquis, ut occurret et ad obiciendam* debetur responsio⁵⁵⁸ quod enim consilius generalius non sit universaliter in omnibus eorum determinationibus credendum de necessitate salutis et per consequens non solum ad generale consilium pertineat legis divine dubias sententias diffinire probari ad illud consilium vel congregationem fidelium non pertinet legis divine dubias sententias diffinire, nec ei est credendum de necessitate salutis quod consilium seu que congregatio fidelium potest approbare falsa pro veris et per consequens dampnare pro falsis ista non eget probatione sic esse potest de generali consilio quinymo sic fuit de Niceno consilio cuius continentiam non habeo, sed legi in quodam antiquo libro ⁵⁵⁹ michi specialiter salvo meliori iudicio satis autentiquo, nam iuxta quod in dicto libro legi id consilium⁵⁶⁰ statuit ⁵⁶¹ primationes* lune inveniri iuxta siclum decemnonalem et illum siclum per consequens approbavit qui tamen, ut aliqui astronomi dicunt ratione et experientia, defectuosus est et erit amplius in futurum. Ad quod aliqui respondent dicens quod Eusebius Cesariensis Episcopus, qui primo hunc ciclum ordinavit, fuit parum ante Synodum Nicenam, et tunc non potuit esse mutatio sensibiliter antequam celebraretur illa Synodus que etiam fuit consilium generale, in quo sancti patres sic statuerunt predictum siclum observari. Posque* Leo Papa, ut in eodem libro habetur, qui fuit post dictum Synodum vel consilium generale quasi 120 annis, manifestum est, ut dicunt ⁵⁶² isti, non posse primationem huius ad plus recessisse de loco suo in kalendario a tempore Eusebii nisi per unum diem. Et hunc errorem, ut dicunt, percepit Papa Leo et discussit.

Et quia, ut dicunt, novus error fuit, ut dicunt isti, et non multum notabilis, et Synodus Nicena magne auctoritatis fuit, non expedivit tunc temporis diffinitioni huiusmodi Synodi contrarie. Synodus igitur Nicena, ut ulterius dicunt isti, decrevit de hunc siclum observari quamdiu habent veritatem seu non fallent sensibiliter. Et, ut vitaretur contentio ne quilibet circa hoc sententiam suam eque falsam, sicut illa que ab omnibus sustinetur, promulgaret. Donec, ut dicunt, accideret in Ecclesia Dei potestas scientie mathematice astronomice qua possent certificari omnia de quibus est circa hec dubitandum vel quo et hec ⁵⁶³ positio quorundam astronomorum circa premissa.

Dicunt etiam quod salva auctoritate Synodi Nicene quod siclus ponit hic nunc mutari* quamvis tunc potuerit observari, quia non fuit error sensibilis, nunc vero est error sensibilis, quia luna apparet, ut dicunt, tertia vel quarta quando computatur prima, et confunditur, ut dicunt, totus ordo ecclesiarum solemnitatum, nam solemnitas pascalis celebratur aliquando per multos dies postquam debuit celebrari et extenditur, ut dicunt, ieiunium per multos dies plusquam deberet, et incipitur tardius quam deberet et comeduntur carnes a fidelibus, ut dicunt in vera quadragesima seu in diebus qui deberent esse quadragesima, nec celebrantur Rogationes, Ascensio, Pentecostem* temporibus suis. Ex hiis dicunt ulterius sequi multiplex scandalum propter manifestos errores et palpabiles, nam, ut dicunt literati, in compoto et astronomia derident ignorantiam ac negligentiam⁵⁶⁴ prelatorum qui tales defectus sustinent. Atque, ut ulterius dicunt philosophi hebrei et greci et alii infideles qui habitant inter Christianos et in Yspania et in Egipto et partibus Orientis, abhorrent stultitiam quam conspiciunt in ordinatione temporum quibus utuntur Christiani in suis solemnitatibus. Hec in predicto libro legi et si legi fideliter hic recito.

Ex quibus, si vera sint quod probabiliter puto, quia non habeo evidentiam de huius, cum non sim astrologus nec etiam compotista, videtur sequi quod generale consilium Ecclesie potest errare et approbare falsa pro veris quin non solum de possibili hec esse verum, ymo quod* de facto Niceni consilium falsum pro vero approbavit, scilicet siclum decemnonalem falsum et defectuosum pro vero approbavit, quinymo huius siclus tempore approbationis huius erat defectuosus sic et non sensibiliter que in sensibilitas non excusat, nec obviat quin in rei veritate fuit error qui* postmodum tempore Leonis, ut dictum est, paruit⁵⁶⁵, nam, sicut dicunt sancti et doctores catholici, quantumcumque parvus error⁵⁶⁶ asseretur in aliqua scriptura etiam divina vel reperiretur assertus et approbatus totam scripturam huius⁵⁶⁷ redderet suspectam et inferret eam non esse auctoritatis infallibilis. Quod, si verum sit de Sacra Scriptura, videlicet quod si in ea reperiretur error assertus, non esset infallibilis auctoritatis; pariter videndum de consilio generali et qualibet alia congregatione fidelium⁵⁶⁸.

P1294v Ut ⁵⁶⁹ resumatur articulum principale assumens talem maiorem propter auctoritatem illius quod vel qui vel que collegium, hominem, persona vel congregationem potest approbare falsa pro veris vel dampnare vera pro falsis non est infallibiliter et indubitanter assentiendum alicui assertioni. Sic est de consilio generali, igitur confirmatur, nam per illam approbationem consilii generalis, de qua supra, scilicet sicli decemnonalis per Nicenum consilium non solum erratur, sed intellectum assentiendo falso pro vero, ymo erratur moraliter in cultu et sic opus Dei et cultus non solum negligenter⁵⁷⁰ quod vitandum est Scriptura dicente maledictus qui facit opus negligenter^cdix, non solum in quarum⁵⁷¹ fit cultus Dei per hoc negligenter, ymo erronee, ut tactum ⁵⁷³ est supra satis et scandalose catholicis apud infideles et apus eos Christianitas et cultus Christianorum sic erronee factus exponuntur in derisum⁵⁷⁴, ut videtur, et ponit veritati huius inconveniens et error in impedimentum conversionis infidelium maxime scientificorum et scientium clare huius defectum, ymo simplicium infidelium instructorum per scientificos.

Ulterius ex predicta approbatione posset infringi non solum auctoritas Niceni consilii, ymo omnem aliorum consiliorum generalium Ecclesie, nam ab eodem spiritu procedunt et eidem fundamento inmetuntur*, scilicet eidem quo Sacra Scriptura et tota fides Ecclesie, de quo Petrus quod non voluntate humana allata est aliquando prophetia, sed Spiritu Sancto inspirati, locuti sunt sancti Dei homines^cdx.

Sed quia⁵⁷⁵ hec instantia facta contra auctoritatem consilii generalis per astrologos predictos nimis videtur pungere Ecclesiam et ne aliqualis ad eandem respondit, ad eandem obmittatur per me ex oblivione, volo pro nunc dicere quod occurrit et dico breviter quod consilia generalia falli non possunt, nec falli, nec fallere, nec falsa pro veris approbare, nec vera pro falsis dampnare in hiis que sunt credenda aut agenda a fidelibus de necessitate salutis, nec super hiis errare potest per ignorantiam iuris divini, sed per ignorantiam facti alicuius cuius notitia aut observantia non est ad salutem necessaria fidelibus, qualis est ignorantia etatis lune aut primationum lune pascalium non est inconveniens quod fallatur. Et etiam quoad celebrationem pascalis solemnitatis tempore certo. Sicut enim locus certus et determinatus non requiritur ad colendum Deum⁵⁷⁶ aut ad orandum de necessitate salutis, ita videtur quod nec certum tempus vel dies de iure divino et de necessitate salutis ad colendum Deum requiratur, nec etiam per consequens ad festa celebranda.

Unde de loco Deum colendi et adorandi quod non requiratur certus locus materialis patet Iohanni 4⁵⁷⁷; dixit namque Christus ad Samaritanam ipsa predicente Christo: Domine, video quia propheta es tu. Patres nostri in monte hoc adoraverunt et vos dicitis quia Ierosolimis est locus ubi oportet adorare. Dixit ei Ihesus: mulier, crede michi quia veniet hora quando nec Ierosolimis, nec in monte hoc adorabitis Patrem. Vos adoratis quod nescitis, nos adoramus quod scimus, quia salus ex Iudeis est^cdxi. Et sequitur ad propositum: Sed venit hora, et nunc est, quando veri adoratores adorabunt Patrem in spiritu et veritate. Nam et Pater tales querit. Spiritus enim Deus est et eos qui adorant eum, in spiritu et veritate oportet adorare^cdxii. Et per consequens, cultus Dei exterior quoad determinatum locum materialem et per consequens nec tempus est de iure divini, set positio tantum, et per consequens celebratio Pasce certo tempore aut die non est de iure divino aut eodem iure de necessitate salutis, sicut nec res oblate exteriores materiales in cultu divino iure divino sunt de necessitate⁵⁷⁸ salutis. Unde Michee 6: quid dignum offeram Domino? Numquid curvabo genu Deo excelso? Numquid offeram ei holocaustum^cdxiii, etc. numquid dabo primogenitum pro scelere meo, fructum ventris mei pro ⁵⁷⁹ peccato anime mee?^cdxiv Et respondet propheta vel Dominus per prophetam dicens: Indicabo tibi, o homo, quid Deus requirat a te: utique facere iudicium, et diligere misericordiam, et sollicite ambulare coram Domino Deo tuo^cdxv.

Idem habetur ex Psalmus 49: Deus deorum Dominus locutus est^cdxvi, etc. Congregate illi sanctos eius, qui ordinant testamentum eius super sacrificia^cdxvii, etc. Et infra: non in sacrificiis arguam te^cdxviii, etc. Non accipiam de domo tu vitulos^cdxix, etc. et ⁵⁸⁰ concludit verum Dei cultum interiorem iure divino necessarium ad salutem: immola Deo sacrificium laudis et redde altissimo vota tua; invoca me in die tribulationis, eruam te et honorificabis me^cdxx, etc. Et in fine Psalmi: Sacrificium laudis honorificabit me, et illic iter quo ostendam illi salutare Dei^cdxxi. Et per consequens talis cultus sufficit ad salutem, nec locus materialis offerendum, nec res oblate de iure divino evangelico sunt de necessitate salutis, et per consequens nec tempus limitatum et precisum puta circa quotta* lune in celebratione Pasce⁵⁸¹ sunt etiam multa festa que non specialiter tempore suo celebrantur⁵⁸² de sanctis martiribus non specialiter fit festum tempore, die et hora quibus passi sunt simili, etc.* festum sacramenti altaris non celebratur die qua noscitur⁵⁸³ in*****, ut notum est, et die dictum sic ad illam instantiam factam contra auctoritatem consilii generalis Niceni et, per consequens, aliorum.

<Contra primas duas propositiones>

P1295r Decimum sextum folium⁵⁸⁴

Non ⁵⁸⁵ enim volo tenere contra adversarium quin ad generale Ecclesie consilium pertineat legis divine dubias sententias diffinire^cdxxii, sed circa suas propositiones volo arguitive tange alica in speciali in quibus Ecclesie adversatur. Illas⁵⁸⁶ enim propositiones ⁵⁸⁷ ad finem adversandi Ecclesie, prima videlicet “Solam divinam scripturam seu canonicam, et ad ipsam per necessitatem sequentia atque ipsius interpretationem ex communi consilio fidelium factam veras esse, ad beatitudinem consequendam necesse est credere, si debite proponatur.”^cdxxiii

Videtur posuisse predictus adversarius ne primatus Romani Pontificis super omnes alios pontifices ac Romane Ecclesie super omnes alias ecclesias probari possent sufficienter credendum de necessitate salutis pro eo quod de presidentia Petri Rome aut eius ibidem ⁵⁸⁸ presentia quandoque personali predicatione ac martirio glorioso nichil in Scriptura habetur, sed solum de Pauli presentia ac predicatione, ut pate in fine Actuum^cdxxiv. Ac per hoc solum videatur Romanum Pontificem habuisse super alios pontifices et Romanam Ecclesiam super alias a solo Constantino habuisse primatus et sic Romanum Pontificem Imperatori ⁵⁸⁹ debere esse subiectum et eiusdem Pontificis Imperatoris iudicem ordinarium esse debere et multa alia finaliter stabilire conatus esse videtur⁵⁹⁰ propter magistrum suum et dominum Ludovicum de Bavaria qui illis temporibus, scilicet tempore felicis recordationis domini Iohanni XXII, preter consensum⁵⁹¹ Romane Ecclesie voluit Romani Imperii iura tenere, cuius Ludovici idem adversarius fertur cancellarius extitisse.

Secundam quoque propositionem suam que talis est, ut dictum est: “Legis divine dubias sententias diffinire in hiis presertim que Christiane fidei dicuntur articuli et reliquis credendis de necessitate salutis solum generale consilium fidelium vel illius valentiorem partem seu multitudinem determinare debere, nullumque aliud collegium partiale aut singularis personam cuiuscumque⁵⁹² conditionis existat iam dicte determinationis auctoritatem habere.”^cdxxv Istam propositionem patenter videtur posuisse predictus adversarius ad auctoritatem Romani ac supremi Pontificis et sui collegii penitus anullandam ⁵⁹³ eiusque deffinitionibus, scilicet⁵⁹⁴ Romani Pontificis ac supremi Pontificis etiam cum suo toto collegio in eis que fidei sunt, nullatenus esse credendum de necessitate salutis, nec per consequens eidem fore obediendum de eadem necessitate salutis cum discredere vel non credere eiusdem diffinitionibus sit non obedire eidem.

Iste due propositiones, ut supratactum est, fuerunt aliqualiter impugnate. Nunc restat ad suam pretracta motiva et alia quedam adhuc adducibilia . Responde: adducebantur namque pro prima propositione alique auctoritates que supa ponuntur, filio 6, secunda pagina. Primum erat auctoritas Augustini communis* “in Sacra Scriptura quidquid est utile invenitur et quidquid est noxium dampnatur.”^cdxxvi Patet dici quod unum quoad agibilia seu agenda moralis vite de necessitate salutis iuxta quoddam aliud dictum ut pro nunc puto Gregorii “ille habet quidquid patet quidquid latet in divinis voluntatibus qui caritatem servat in moribus”^cdxxvii quin vero sint multa credibilia et credenda de necessitate salutis que in Sacra Scriptura non habentur expresse nullatenus rationabiliter dici potest, ut patet ex predictis supra de multis modis veritatum catholicarum credendarum de necessitate salutis.

Et pari modo responderi potest ad secundum supratactum pro adversario argumentum quo dicitur quod, sicut tota fides ad quam tenebantur Hebrei sufficienter exprimitur in Veteri Testamento iuxta illud Deuteronomio 4: Non addetis ad verbum quod loquor vobis^cdxxviii etc. ita tota fides ad quam tenentur Christiani de necessitate salutis continetur in utroque Testamento. Respondetur: quidquid sit de assumpto non esse simile, nam habemus in Novo Testamento quod Multa fecit et dixit⁵⁹⁵ Ihesus que non sunt scripta in libro hoc.^cdxxix Et iterum Christus dixit suis pro ipsis et eorum successoribus quin⁵⁹⁶ propter imperfectionem Evangelii non poterant per Evangelium plene nosce per ipsos credenda: non relinquam vos orphanos^cdxxx, sed mittam vobis promissum Patris Spiritum veritatis^cdxxxi et ille docebit vos omnem veritatem^cdxxxii, etc.

Una quoque causa huius rei videtur fuisse preceptum divinum ut sanctum Pasca dominico die celebraretur. Unde in Legenda Pii Pape et martiris sic scribitur: “sub huius episcopatu Hermes librum scripsit in quo mandatum continetur quid ei precepit angelus Domini, cum venit ad eum in habitu pastoris et precepit ei ut sanctum Pasca die dominico celebraretur”^cdxxxiii, et ex hac causa, ut audivi a quodam compotista, continuat in Ecclesia ut non possit servari circa quotta lune in celebrando Pasca.⁵⁹⁷

P1295v Dictum ⁵⁹⁹ quoque Ieronomi communiter allegatum quod “ex Scripturis divinis auctoritatem non habet eadem facilitate contempnitur qua probatur”^cdxxxiv intelligitur de scripturis apocrifis que non consonant Sacris Scripturis iuxta illud qui non est mecum, contra me est, et qui non collegit mecum, dispergit^cdxxxv. De Scripturis vero multis et veritatibus multis non expressis in Scriptura aut non sequentibus ex per***tis ex contentis in Scriptura Sacra ⁶⁰⁰ consonis tamen Sacre Scripture et verisimilibus⁶⁰¹ ultra Scripturam vel extra Scripturam a Christo dictas apostolis, aut a Spiritus Sanctus post eisdem, aut eorum successoribus revelatis et de auctoritatis ystoriis et eremitis* fidelium de gestis Ecclesie post valde imperfectam ystoriam factas⁶⁰² Actus apostolorum nullatenus⁶⁰³ est dictum Ieronimi ⁶⁰⁴ supradictum intelligendum ut ex veritatum credendarum de necessitate salutis multis modis supratactis nolenti advertere satis patet.

Quod vero adiungitur de traditionibus hominum videt quod relique scripture a Sacra⁶⁰⁵ sunt traditiones hominum, de quibus salvator ait, Matthei 15: in vanum me colunt docentes doctrinas et precepta hominum.^cdxxxvi Sub quibus traditionibus videntur contineri decreta, decretales et omnis sanctiones⁶⁰⁶ et diffinitiones summorum Pontificum etc. Posset dici huius rationi petere principium et multa alia ad hoc possent dici, sed unum tantum dico adversario, ut advertat ipse vel sequaces: si qui⁶⁰⁷ sint ad passum Scripture quem allegat et de quibus traditionibus Scriptura loquatur quantum de comestione discipulorum non lotis manibus, ut dicebant Pharisei Christo, quare discipuli tui transgrediuntur traditionem seniorum? non enim lavant manus suas cum panem manducant^cdxxxvii, que traditionis transgressio discipulorum infra ostenditur nullatenus contradicere divinis mandatis, cum dixit Christus, manducate non lotis manibus, non coinquinat hominem^cdxxxviii etc.

Christus vero dicendo verba per adversarium allegata in vanum me colunt^cdxxxix etc. loquitur* de traditionibus obviantibus divinis preceptis et impedientibus ab observatione divinorum preceptorum dicendum quare et vos transgredimini mandatum Dei propter ⁶⁰⁸ traditiones vestras^cdxl etc. Sanctiones⁶⁰⁹ vero summorum Pontificum non impediunt ab observantia divinorum preceptorum, ymo potius ad illa servanda fidelem dirigunt et ad hoc condite sunt ut ex earum tenore satis patet.

Alia quoque pro predictis propositionibus adversarii possent adduci motiva que ipse⁶¹⁰ adducit et alica alia que non adducit. Quod enim solam Sacram Scripturam divinam seu canonicam oporteat credere de necessitate salutis nec quidquam illi addendum videtur notare Salemonem Proverbio 28 dicens⁶¹¹ ne addas quidquam verbis illius et arguaris, inveniarisque mendax^cdxli et loqui videtur de verbis divinis seu auctoritate divina conscriptis ac a Deo revelatis.

Item ⁶¹², Apocalypsis ultimo: Contestor omni audienti verba prophetie libri huius; si quis apposuerit ad hec, apponet Deus super illum plagas scriptas in libro hoc. Et si quis diminuerit de verbis libri prophetie libri huius, auferet Deus partem eius de libro vite, et de civitate sancta, et de hiis que scripta sunt in libro isto^cdxlii.

Et Ad Galatas 1 Apostolus: Miror enim quod sic tam cito transferimini ab eo qui vos vocavit in gratiam Christi in aliud Evangelium, quod non est aliud, nisi sunt aliqui qui vos conturbant et volunt convertere⁶¹³ Evangelium Christi. Sed licet nos aut angelus de celo evangelizaret vobis preterquam quod evangelizavimus vobis, anathema sit. Sicut predixi, et nunc iterum dico de ipsis: si quis vobis evangelizaverit preter id quod accepistis, anathema sit^cdxliii. Ex hiis videtur vera prima propositio adversarii qua dicit “solam Scripturam divinam”^cdxliv etc.

Ad primum horum potest dici quod beatus Iohannes loquitur de libro suo solo ut notum est, non de reliqua Scriptura sacra, puta evangelica ⁶¹⁴, in qua ipse⁶¹⁵ dixit in fine sui quod multa alia fecit Ihesus que non sunt scripta in libro hoc^cdxlv et quod Spiritus erat docturus apostolos et suos successores multas veritates, etc. vel loquitur de appositione adversorum non diversorum et consonorum et de ablatione necessariorum, ut patet.

Per idem, ad verba Pauli quod loquitur de evangelizatione adversorum non diversorum patet per verba sua, dicit: Miror quod ita cito transferimini in aliud Evangelium^cdxlvi, etc.⁶¹⁶; et per illud quod sequitur: sunt aliqui qui vos conturbant et volunt evertere Evangelium Christi ^617cdxlvii, addendo vel evangelizando non solum diversa, sed adversa. Unde in Prologo Epistole illius dicitur sic⁶¹⁸: “Galathe sunt Greci. Hii verbum veritatis primum ab Apostolo acceperunt, sed post discessum eius temptati sunt a falsis apostolis ut in legem et circumcisionem verterentur. Hos Apostolus ⁶¹⁹ revocat ad fidem veritatis”^cdxlviii, etc.

P1296r Decimum septimum folium⁶²⁰

Pro ⁶²² opinione etiam prima ⁶²³ propositione adversarii, scilicet “solam Scripturam sacram vel canonicam vel divinam”^cdxlix etc. ⁶²⁵

Auctoritatem ⁶²⁷ supra allegate in principio questionis que videntur pro prima propositione adversarii, “solam Scripturam”^cdl etc. sunt iste.

Prima est contra dictum Decreti, capitulo “Ego solum...” ⁶²⁸, ubi dicitur sic: “Ego solum illis libris⁶²⁹ Scripturarum qui iam canonici appellantur⁶³⁰ didici⁶³¹ hunc timorem honoremque referre ut nullum illorum errasse scribendo audeam”^cdli dicere etc., primo folio. Ad hoc dici quod Augustinus hic Augustinus notat prioritatis in credibilitate et maioritatem auctoritatis et hoc satis notatur⁶³² satis supra in ordine veritatum catholicarum et credendarum ⁶³⁴ de necessitate salutis, nec propter hoc negat alias Scripturas credendas⁶³⁵, ut satis notatur infra, capitulo “Veterum...” ⁶³⁶ cum dicitur: “aliis autem scripturis” etc. “non adeo adherendum, ut ex eis sic testimonium proferatur, ut contra sentire non liceat, sicubi forte aliter sapuerint quam veritas postulet^cdlii.” Patet per hoc quod addit “sicubi forte aliter sapuerint”, ubi enim consone veritati Sacre Scripture primo et principali credende locuntur, non licet contra sentire, ut videtur Augustinum sentire satis.

Ad aliud vero quod dicitur capitulo “Quis nesciat...” dicitur sub auctoritate Augustini sic: “quis nesciat Scripturam⁶³⁷ tam Veteris quam Novi Testamenti, certis terminis suis contineri, eamque posterioribus omnem episcoporum” – et per consequens, Romanorum⁶³⁸ – “litteris ita preponi, ut de illa omnino dubitari aut disceptari non possit” – seu non debeat – “utrum verum vel rectum sit aliquid quod in ea scriptum esse constiterit?”^cdliii Ex hiis patet clare patet quod Augustinus, ut prius vetat ordinem huius scripturarum et prioritatem ⁶³⁹ in ordine credendi et maioritatem⁶⁴⁰ certitudinis in Sacra Scriptura quam in aliis scripturis posterioribus cum dicit eam aliis scripturi ita preponi, etc. quod autem sequitur “Episcoporum autem litteras que post confirmatum canonem scripte sunt vel scribentur licere reprehendi, si quid in eis forte a vero deviatum est?”^cdliv Ista dicta continent responsionem per hoc quod ponitur conditio “si quid in eis forte” etc. Ubi ⁶⁴¹ enim a vero seu a veritatibus in Scriptura sacra contentis expresse aut per necessitatem sequentibus ex contentis in Sacra Scriptura, aut dictis a Christo apostolis que non sunt scripta in Evangelio que per apostolos et succedentes fideles ad nos pervenerunt, aut dictis et doctis apostolis et⁶⁴² ab apostolis Spiritum Sancto eos docente omnem veritatem iuxta promissum Christi que etiam per successorem apostolorum immediatos ac mediatos ad nos pervenerunt, aut veritatibus revelatis seu revelandum fidelibus per Spiritum Sanctum⁶⁴³ dirigentem Ecclesiam et Christum etiam assistentem Ecclesie usque ad consummationem seculi^cdlv simul revelantibus iuxta predicationem* Christi de Spiritu Sancto⁶⁴⁴: ille docebit vos omnia et suggeret vobis omnia quecumque dixero vobis^cdlvi. Ubi inquam tales littere Episcoporum potissime Romanorum que post confirmatum canonem scripte sunt vel scribentur non obviant predictis modum catholicarum veritatum aut non deviant ab alica illarum veritatum, ymo consonant aliquibus vel alicui illarum aut forsan sunt vel continent veritates aliquorum illorum modorum tales littere credende sunt et tenende de necessitate et sic stat falsa propositio prima adversarii “solam Scripturam canonicam seu divinam”^cdlvii etc. Et ex responsione ad ⁶⁴⁵ istas duas auctoritates patet responsio⁶⁴⁶ ad multas similes quas non induco gratia brevitatis et ex responsione etiam ad quasdam supra positas idem patet.

Et ista credentia seu credulitas fides⁶⁴⁷ sive istud credere adhibendum scripturis posterioribus episcoporum specialiter⁶⁴⁸ Romanorum non est actus propriissime⁶⁴⁹ fidei qui ⁶⁵⁰ precise innitatur auctoritati divine⁶⁵¹ et concluditur tali sillogismo: omne revelatum a Deo est firmissime fide credendum, sed A vel B veritas est huiusmodi⁶⁵², igitur. Sed est actus credendi innitens auctoritati humane minoris firmitatis predicto actu credendum et est de genere assertionum probabilium habens pro principio quod cuilibet experto in sua scientia credendum est potissime in dictis non dissonis, sed magis consonis hiis que sunt fidei proprie, specialiter auctoritatem habentibus et superioritatem in Dei Ecclesia, de quibus verisimilius⁶⁵³ est quod eis⁶⁵⁴ spiritus sanctus assistat in hiis que tangunt fidem et Ecclesiam quam simplicibus. Unde de Caypha dicitur quod prophetabit cum esset pontifex anni illius, cum dixit: expedit unum hominem mori pro populo ut non tota gens pereat^cdlviii.

Ista autem credentia seu adherentia sanctionibus⁶⁵⁵, id est decretis⁶⁵⁶, Summorum pontificum non sit actus fidei proprie sumendo fidem prout est virtus et honesta subiugans omnem⁶⁵⁷ intellectum in obsequium Christi et Dei, sed magis large prout adhuc largius in logica fides sumitur cum dicitur ⁶⁵⁸ quod “argumentum est ratio rei dubie factivus fidem”^cdlix. Probari potest aliquibus mediis, nec tamen propter sequitur quin sit de necessitate salutis.⁶⁵⁹

P1296v Et ⁶⁶⁰ quod sanctionibus⁶⁶¹ vel decretis Summorum Pontificum⁶⁶² non sit tanta firmitate credendum⁶⁶³ seu ⁶⁶⁴ assentiendum⁶⁶⁵ ut Sacre Scripture probari potest tali ratione illorum sanctionibus⁶⁶⁶ vel decretis non est tanta firmitate adherendum ut Sacre Scripture qui possunt sancire⁶⁶⁷, decernere, aprobare falsa pro veris et reprobare vera per falsis, qui possunt sancire⁶⁶⁸ seu decernere inter se ⁶⁶⁹ non solum diversa, sed adversa atque unus idem sibi contradicere et repugnare, qui possunt etiam aliqua decernere tamquam sequentia ex Sacra que exinde minime secuntur⁶⁷⁰ saltem de textu ex quo sequi dicunt que sanciunt⁶⁷¹ vel decernunt. Ista propositio est satis nota, quia Sacre Scripture, ut tactum est, hec contingere non possunt.

Sed sic est de scripturis pontificibus quod enim possint sancire^672 673 vel decernere falsa⁶⁷⁴ et possunt errare a via veritatis. Patet de Petro qui non solum antequam esset Summus Pontifex negando Christum a via veritatis exorbitavit quinymo ⁶⁷⁵ cum iam esset Summus Pontifex, ut patet ad Galatas 2, ubi inquit Paulus cum autem venisset Cephas Antiochiam in faciem restiti et ei, quia reprehensibilis erat^cdlx, etc. usque ibi si tu, cum Iudeus sis, gentiliter et non iudayce vivis, quomodo cogis gentes iudayzare^cdlxi, etc.⁶⁷⁶ Ex quibus patet Petrum a veritate deviasse.

Et quod in hoc Petrus non solum deviavit a veritate, ymo a fide, patet 2, questio 7, capitulo “Ecce...” ubi Crassianus allegat quod subditi volunt reprehendere prelatos. Patet per exemplum de Paulo, qui reprehendit Petrum, cui allegationum ⁶⁷⁷ respondet dicens quod hoc licet quando prelati a fide exorbitant quemadmodum exorbitavit beatus Petrus. Unde dicit ibidem in hec verba: “Paulus Petrum reprehendit, qui princeps apostolorum erat” etc.⁶⁷⁸ Et infra “Petrus cogebat gentes iudayzare, et a veritate Evangelii recedere, cum Iudeis gregem faciens, et a turbis gentilium latenter se subtrahens. Par autem est in se a fide exorbitare, et alios exemplo vel verbo a fide deicere. Ergo hoc exemplo non probantur prelati accusandi a subditis, nisi forte a fide exorbitaverint, vel alios exorbitare coegerint.”^cdlxii Ex hiis patet quod Petrus erravit non ambulando ad veritatem Evangelii^cdlxiii iuxta quod Paulus ipsum reprehendit.

Ad ⁶⁷⁹ idem potest induci sanctus Thomas, Secunda secunde, questione 33⁶⁸⁰, articulo 4 dicens in hec verba: “in faciem resistere^cdlxiv coram ⁶⁸¹ omnibus excedit modum fraterne correctionis, et ideo sic Paulus Petrum⁶⁸² non reprehendisset nisi aliquo modo esset par, quantum ad fidei defensionem.” Et subdit: “Sciendum tamen est quod ubi imminet⁶⁸³ periculum fidei, etiam essent et sunt prelati a subditis publice arguendi” propter imminens periculum circa fidem. “Unde et Paulus, qui erat subditus⁶⁸⁴ Petro, propter imminens periculum scandali circa fidem, Petrum publice arguit.”^cdlxv Nec ⁶⁸⁵ tamen in hoc Petrus heresim incurrit ⁶⁸⁶ seu hereticus effectus est, quia errori suo non pertinaciter adhesit quinymo ad reprehensionem⁶⁸⁷ pauli ab errore discessit et se correxit ⁶⁸⁸.^cdlxvi

Item, idem videtur posse probari de beato Marcellino Papa qui contra fidem errasse videtur adorando ydola, de quo Nicolaus Papa distinctione 21, capitulo “Nunc autem...” sic ait tempore Dyoclissiani et Maximiani angustorum: “Marcellinus Episcopus urbis Rome, qui postera insignis martir effectus est, adeo compulsus est a paganis ut templum eorum ingressus grana thuris super prunas imponeret”^cdlxvii. Et in Legenda dicitur: “Marcellinus ad sacrificandum ductus est ut thurificaret, quod et fecit”^cdlxviii. Et in Cronicis sic habetur: “qui compulsus a Dioclissiano ydolis incensum posui”^cdlxix. Et infra: “ad scelus” inquit “ydolatrie iudicio me ponendum et anathematizo quoscumque qui corpus meum tradiderint sepulture”^cdlxx etc. In quo facto vel ex quo facto quamvis non probetur hereticus, tamen probatur posse fuisse.^cdlxxi

Ulterius quod Summi Pontificem possint errare et aprobare falsa pro veris et reprobare veri pro falsis et mala decernere et per consequens quod eorum decretis non sit firmiter adherendum saltem non tanta firmitate ut Sacre Scripture patet ex eo quod ponunt consequentie heretice pravitati sicut et Liberius Papa consensit perfidie Ariane, ut habetur in Cronicis^cdlxxii.^cdlxxiii

Idem patet de Anastazio II qui propter hereticam pravitatem fuit a Romana⁶⁸⁹ repudiatus Ecclesia, de quo distinctio 19 sic legitur: “Anastasius II natione Romanus fuerit temporibus Theodorici regis. Eodem tempore multi clerici ab eius communione se abegerunt, eo quod communicasset sine consilio ipsorum ⁶⁹⁰, scilicet presbiterorum et clericorum cuncte Catholice Ecclesie dyacono Thesalonicensi nomine Fotino, qui communicaverat Achassio; et quia voluit occulte revocare Achassium et non potuit, divino nutu percussus est,”^cdlxxiv quia, ut dicit Glossa et accepit a Cronicis, “Dum ⁶⁹¹ assellaret emisit intestina,”^{cdlxxvcdlxxvi} et per consequens huius Papa seu Summus Pontifex erravit.

Aliud argumentum potest adduci ad ostendendum quod Summus Pontifex et Summi Pontificem errare possint et aprobare falsa pro veris, reprobare vera pro falsis et per consequens eorum decreta non sint tanta firmitate credenda ut est Sacra Scriptura. Potest induci de Symaco Papa qui quamvis hereticus non fuerit, tamen hereticari potuisse et iudicio synodali accusari potuisse ab Ecclesia extitit iudicatum ut legitur 2, questione 1, capitulo “Item cum Balaam...”^cdlxxvii et de facto de heresi extitit accusatus, ut dicit Gloza, distinctione 17, capitulo “Hinc ecclesiam...” dicens Symacus Papa “primo accusatus est de heresi, sed cum appareret calumpnia accusantis fuit postmodum absolutus.”^{cdlxxviiicdlxxix}

P1297r Decimum octavum folium⁶⁹²

Aliud ⁶⁹³ exemplum potest poni de Leone quem convincit beatus Ylarius Pictavensis, ut habetur in Cronicis^cdlxxx autenticis, qui, ut multi dicunt, erat unus Papa antequam in heresim labentur. Alii vero dicunt contrarium^cdlxxxi, etc.

Quod ⁶⁹⁴ etiam Summi possint sancire⁶⁹⁵ et decernere non solum diversa, sed adversa et contraria seu contradictoria decreta, unde de primatu Romane Ecclesie super alias et de sua origine contraria aliqui summi pontificem decrevisse leguntur. Unde Nicolaus Papa, distinctione 22, loquens de Romana Ecclesia inquit: “Illam ⁶⁹⁶ solus Christus fundavit et supra petram mox nascentis fidei erexit qui beato eterne vite clavigero terreni simul et celestis imperii iura commisit.” Et infra ⁶⁹⁷ “Non ergo quelibet terrena sententia,” id est, non alica proprie loquendo, id est, nulla ad intentionem dicti Nicolay, ⁶⁹⁸ “terrena sententia, sed illud verbum quo constructum est celum et terra⁶⁹⁹ per quod denique ⁷⁰⁰ condita cuncta sunt elementa, Romanam fundavit Ecclesiam. Illius privilegio fungitur, illius auctoritate fulcitur”^cdlxxxii, scilicet solius, ut supra illam “solus Christus fundavit et supra petram mox nascentis”^cdlxxxiii, etc.

Et eadem distinctione dicit Anacletus Papa contrarium sic dicendo quod Petro in urbe Roma “adhibita est societas vasis electionis beatissimi Pauli qui uno die cum Petro gloriosa morte coronatus est” et sequitur ad propositum “et ambo sanctam Romanam Ecclesiam consecraverunt, atque aliis omnibus in universo mundo ecclesiis tam sua presentia quam glorioso triumpho pretulerunt.”^cdlxxxiv Igitur non solus Christus illam fundavit, nec ⁷⁰¹ solum illud verbum quo constructum est celum etc., ut dicit Nicolaus.

Et quod Anacletus non solum decernat contrarie et adverse ipsi Nicolao, ymo sibi ipsi potest ostendi ex quibusdam verbis ipsiusmet Anacleti ante eius verba preallegata positis que sunt ista: “Sacrosancta Romana Ecclesia apostolica non ab apostolis, sed ab ipso Domino Ihesu Christo salvatore nostro primatum optinuit, sicut ipse beato Petro apostolo dixit: tu es Petrus et super hanc petram edificabo ecclesiam meam^cdlxxxv.”^cdlxxxvi Ista autem decreta per Anacletum non solum sunt diversa, sed adversa. Dicere enim quod Ecclesia Romana non ab apostolis, sed a Christo primatum optinuit et dicere quod Petrus et Paulus eam consecraverunt et suis gloriosis martiriis et presentiis eam cunctis in orbe ecclesiis pretulerunt adversa videntur.

Et ⁷⁰² pariter Pelagius Papa, distinctione 21⁷⁰³, videtur sicut⁷⁰⁴ Anacletus et sub quasi⁷⁰⁵ consimilibus verbis non solum diversa, sed adversa sentire. Unde distinctione 21 dicit sic: “Quamvis ⁷⁰⁶ universe per orbem Ecclesie catholice et apostolice constitute domus et thalamus Christi sunt, tamen sancta Romana Ecclesia et apostolica nullis synodicis constitutis ceteris ecclesiis est prelata, sed evangelica voce salvatoris primatum optinuit, cum inquit Dominus Petro: tu es Petrus et super hanc petram edificabo ecclesiam meam ^707cdlxxxvii”^cdlxxxviii etc.

Tunc consequenter subdit verba consimilia verbis Anacleti preallegatis dicendo de Petro: “Cui adhibita est societas etiam beatissimi Pauli vasis electionis, qui non diverso, sicut quidam heretici garriunt, sed uno tempore, eodemque die, gloriosa morte cum⁷⁰⁸ Petro in urbe Roma sub Cesare agonizans coronatus est, et supradictam Romanam ecclesiam pariter Christo Domino consecraverunt, eamque universis urbibus in mundo sua presentia et venerando triumpho pretulerunt. Est ergo prima apostolica sedes Romana ecclesia, non habens maculam neque rugam.”^cdlxxxix In hiis verbis Pelagii non est tam apparens contrarietas sicut in verbis Anacleti, ut patet in prepositi.

Sed hiis verbis Pelagii et etiam Anacleti supra inductis repugnare videntur quedam verba Anacleti, distinctione 22, quibus dicitur: “Inter apostolos quedam discretio potestatis fuit, et licet omnes apostoli essent, Petro tamen concessum est a Deo et ipsi inter se illud idem voluerunt, ut reliquis omnibus preesset Petrus apostolus, et Cephas vocaretur, id est caput et principium teneret apostolatus.”^cdxc

Et per consequens in primatu Petri intervenit consensus apostolorum, “qui eandem formam suis successoribus tenendam tradiderunt”^cdxci, et per consequens primatus Romane Ecclesie quasi ex quodam statuto synodali apostolorum provenit et sic non esset verum dictum Pelagii, “nullis synodicis”^cdxcii, etc.

Ex hiis predictos summos pontifices non solum diversa sed adversa decrevisse, quod erat secundum probandum, sed quod ulterius aliqua dictant ex Scriptura sequi, que minime secuntur ex illa saltem ex textu quem allegant. Patet quia dicunt primatu Ecclesie Romane Ecclesie sequi ex illis verbis Matthei 16, tu es Petrus et super hanc petram edificabo ecclesiam meam^cdxciii etc. quod nullius videtur apparentie cum loquatur de se ‘petra’. Unde inquit Apostolus: petra autem erat Christus^cdxciv, et de Universali Ecclesia non solum de Romana, et Petro non tunc tradiderit, sed tantum promiserit claves regni celorum. Non enim inquit ‘do’, sed ‘dabo’ quod et fecit dando eas post non solum Petro, sed omnibus apostolis et forsan nonnullis discipulis, cum post Matthei 18 inquit illis: quodcumque ligaveritis super terram, erit ligatum et in caelis; et quodcumque solveritis^cdxcv etc.

P1297v Ex^709710711 supra dictis contrarietatibus decretorum summorum pontificum patet clare conclusio supra intenta, scilicet quod huius decretis et sanctionibus⁷¹² decretorum summorum pontificum non est adherendum tanta firmitate quanta Sacre Scripture ⁷¹³. Dictus adversarius ex hiis similibus vult concludere huius decretis nullam⁷¹⁴ fidem adhibendam, unde ad hoc allegat contrarietatem decretorum Bonifacii VIII et Clementis V.

Decrevit namque Bonifacius VIII prout habetur in quadam epistola sua seu decreto cuius initium “Unam sanctam Catholicam Ecclesiam”^cdxcvi, finis “porro subesse Romano Pontifici omnem rationalem creaturam declaramus ⁷¹⁵ et dicimus hoc omnino de necessitate salutis”^cdxcvii et per consequens omnis seculi principatus, omnia regna mundi et provincia et persona singularem cuiuscumque dignitatis preeminentie aut conditionis existant antistiti⁷¹⁶ Romano secundum istum Papam forent coactiva iurisdictione⁷¹⁷ subiecti et hoc ipsum esse credendum seu tenendum esse dicit de necessitate salutis.

Huius autem oppositum Clementis V successores dicti Bonifacii VIII decretum quoddam, cuius initium “Meritus carissimi filii nostri Philippi⁷¹⁸ Regis Francorum illustris”^cdxcviii, finis vero “tam quantum ad Ecclesiam tam etiam quoad regem et regnum superius nominatos⁷¹⁹”^cdxcix. Hac epistola seu decreto exprimit Clemens V Regi et regno Francie decretum predictum Bonifacii VIII nullatenus derogare et per consequens falsum esse quoad illam particulam qua cunctos sibi subicit principatus et regna, et si decreta predicta sibi contradicere videntur eo quod unum ponit universalem affirmativam, alterum equivalenter particularem negativam contradictoriam et subdit iste⁷²⁰ auctor ulterius quod talia decreta “que a veritate non veniunt, plerumque nullo impellente se ipsa subvertunt”^d, ut dicit Augustinus, De civitate Dei, et ultra dicit decretum Bonifacii ex ambitione seculariter dominandi et Clementis ex terrore Regis Francie processisse ^721di.

Obmissis aliis motivis predicti auctoris⁷²² quibus ostendit decretis Romanorum ac summorum pontificum non ⁷²³ esse fidem adhibendam, redeo ad aliquas alias contrarietates quas ponit primus arguens supra inductus et est una contrarietas Iohannis 22 ex una parte et Nicolay III ex altera parte et multorum aliorum ex eadem parte qui varia senserunt de paupertate Christi et apostolorum quinymo adversa ut videtur super quorum tamen concordia tractatur vel super quorum discordia tollenda tractat dominus Almakanus in 7 libro sui de hac materia edito intitulato De paupertate Christi et apostolorum^dii.

Et modo consimili posset fieri de contrarietatibus summorum pontificum supra inductis. Possent enim reduci ad concordiam et verisimile est michi⁷²⁴ quod Gloze Decretorum quas non habeo, nec textum concordant et reducunt ad concordiam tales apparentes contrarietates. Fuit enim, ut intelligor et audivi a fide dignis glozator Decreti valens clericus et longis⁷²⁵ glozas fecit⁷²⁶, similiter alii doctores canoniste qui super Decretis et Decretalibus scripserunt⁷²⁷ talia ⁷²⁸ tollere debuerunt et verisimile est quod sic fecerunt et ad ipsos me remitto in hoc casu, sicut iuris ignarus. Attamen non obstante remissione huius, alica parva, modica et pauca volo tangere ostendendo quod taliter et similia non tollunt omnimodam⁷²⁹ adherentiam et credentiam talium decretorum post tamen Sacras Scripturas et illud idem ostendi poterit de dictis sanctorum et doctorum que etiam repugnare videntur ⁷³⁰, que dicta sanctorum, sicut dictum est de decretis summorum pontificum aliquando adversantur ⁷³¹.

Ut aliquando sancti manentes sancti circa sacramenta ecclesie non solum diversa, sed adversa dogmatizaverunt et per consequens aliqui erraverint circa sacramenta fidei. Assumptum probari potest per Decretum, distinctione 32, capitulo ⁷³² “Verum...” ubi⁷³³ sic legitur: “Sciendum vero quod canones apostolorum, quorum auctoritate orientalis et in parte Romana utitur Ecclesia⁷³⁴, etiam insignis Cyprianus martir et octoginta episcopi cum eodem baptismum⁷³⁵ hereticorum lavacrum dyaboli appellant. Stephanus vero et Cornelius martir et pontifices Romani et venerabilis Augustinus in libro De baptismate^736diii, eundem Cyprianum et prefatos episcopos ob hanc causam vehementer redarguit, asserendo baptisma⁷³⁷ sive ab hereticis sive a scismaticis traditum ecclesiastico more celebratum ratum esse.”^div Ac per consequens valere cuius errorum tamen assignat Augustinus dicens: “Non ob aliud visum est quibusdam et viris egregiis et antistitibus Christi, inter quos precipue beatus Cyprianus eminebat, non posse esse apud hereticos vel scismaticos baptismum⁷³⁸ Christi, nisi quia non distinguebant sacramentum ab effectu vel usu sacramenti, quia effectum, id est liberationem a peccatis et cordis rectitudine apud hereticos non inveniebant, ipsum quoque sacramentum illic non esse putabant.”^dv

P1298r Decimum nonum folium⁷³⁹

Ponantur ⁷⁴⁰ et inferantur gradus incertitudine et credulitate, gradus in diffiniendi auctoritate, capitulum 19^dvi, stabiliaturque quod non obstantibus repugnantiis sanctionum⁷⁴¹ conditorum Canonum et sanctorum doctorumque in hiis que in fidei consonant et Sacre et que pro sanis sanctionibus⁷⁴² et dogmatibus conscripserunt credendum sunt et eis est adherendum de necessitate salutis ne peccatum protervie incurratur⁷⁴³.

Error ⁷⁴⁴ autem predictis ex inadvertentia processit, quia “non distinguebant”^dvii, etc. Sic etiam Augustinus alicas veritates in Sacra Scriptura contentas nescienter seu inadvertenter negavit. Sic etiam Ieronimus veritatis Evangelii negare videtur, cum in quadam omelia super illis verbis Interrogabat discipulos suos – scilicet Ihesus – dicens: Quem dicunt homines esse Filum⁷⁴⁵ hominis?^dviii “Non dicit” – inquit Ieronimus – “‘quem me esse dicunt’, ne iactanter de se querere videtur”^dix et tamen Luchas expresse in Evangelio suo expresse dicit quod Ihesus interrogavit discipulos suos dicens: Quem me dicunt esse turbe?^dx inadvertenter in quam videtur negasse veritatem evangelicam, quia non recordabatur de Evangelio Luce.

De Petro etiam tactum est supra quomodo erravit et errare potuit, qui non solum erat Summus Pontifex, sed sanctus et doctor et per consequens ex possibilitate errorum Petri, ymo ex suo errore quo de facto erravit, patet errorem esse compossibilitatem apostolice auctoritati et personali sanctitati.

Quod vero beatus Augustinus erraverit et sibimet non solum diversa, sed adversa senserit et scripserit, liber Retractationum^dxi suarum clare monstrat⁷⁴⁶. Propter quod ipse de suis scriptis loquens⁷⁴⁷ et Prologum faciens, 3 De Trinitate, et habetur distinctione 9, capitulo: “Noli meis litteris...”. “Noli” – inquit – “meis litteris quasi canonicis inservire⁷⁴⁸, sed in illis et in que non credebas cum inveneris incunctanter crede, in istis autem nisi certum intellexeris noli firmum tenere.”^dxii Et subdit causam, capitulo “Neque...” et sumitur de Epistola ad Fortunatum dicens: “Neque quorumlibet disputationes, quamvis catholicorum et laudatorum hominum veluti scripturas canonicas habere debemus, ut non liceat nobis salva honorificentia que illis debetur hominibus in eorum scriptura aliquid reprobare aut respuere, si forte invenerimus, quod aliter senserint quam veritas habet.”^dxiii Et aliqua similis sententia extiterunt⁷⁴⁹ supra tacta que Scripturam Sacram aliis preferre videntur, ex quibus confirmari posset propositio prima adversarii “Solam scripturam divinam, et ex ea per necessitatem sequentia”^dxiv etc., ut arguatur sic de sanctionibus⁷⁵⁰ summorum pontificum et scriptis sanctorum et doctorum, similiter sicut arguebatur de sanctionibus⁷⁵¹ summorum pontificum in principio secunde pagine 17 folii^dxv.

Illorum ⁷⁵³ dictis ac estimationi⁷⁵⁴⁷⁵⁵ est firma fides et indubia adhibenda qui potuerunt sancire⁷⁵⁶, decernere diversa, sed adversa atque invicem contradicere* unus alteri atque idem sibi ipsi repugnare potuit. Sic est tam de Summis Pontificibus, sanctis et doctoribus, ut deductum est, igitur etc.

Conclusionem istius probationis⁷⁵⁷ fatetur beatus Augustinus cum ista circumstantia quod horum dictis non est fides adhibenda indubia propter hoc quod tales sic dicunt vel sentiunt, unde de ⁷⁵⁸ se ipso seu eius scriptis^759 760 non sic vult fieri, ut patet supra, capitulo “Noli meis litteris...”^dxvi etc. sicque dicit et fatetur se non credere aliorum litteris, capitulo “Ego solum...”^dxvii etc. et infra: “alios autem libros ita lego, ut quantalibet sanctitate quantacumque vere doctrina” – seu scientia – “polleant, non ideo verum putem, quia ipsi ita senserunt, sed quia in per alios auctores” – supple concorditer sentientes – “vel per Sacras Scripturas vel per rationes probabiles michi persuaderi potuit”^dxviii, etc. 21 De civitate Dei ⁷⁶¹, capitulo 7 dicit Augustinus: “Illa enim que preter eos, quorum de hiis libros legimus, non habent testem et ab eis conscripti sunt qui non sunt” vel fuerunt “divinitus docti atque humanitus forte falli potuerunt, licet quique sine reprehensione non credere.” – supple si errare communicantur – “Nam ⁷⁶² nec⁷⁶³ ego nolo⁷⁶⁴ temere credi cuncta que posui, quia nec a me ipso ita creduntur, tamquam de illis nulla sit in mea cogitatione ambiguitas”^dxix. Hec Augustinus.

Unde humana auctoritas et iudicium falli et fallere potest, nec error in tali iudicio humano sanctitati personali aut humane auctoritati repugnat, propter quod ponunt aliqui^dxx quattuor principia in genere notitie seu creditis humane ⁷⁶⁵ in⁷⁶⁶ quibus vel eorum altero se habet humanus intellectus totaliter fundare et ad ea reducere quacumque videt in suo lumine cum quibus errare non potest et absque quibus scriptis et auctoribus fas est non credere. Primum est experientia certa, secundum, ratio evidens, tertium, divina revelatio, quartum, Sacra Scriptura, que satis notantur in verbis Augustini supra allegatis.

P1298v Postque⁷⁶⁷ reddendo⁷⁶⁸ ad secundam propositionem dicti adversarii, inspicienda sunt dicta ipsius sisterno Dyalogi⁷⁶⁹ circa finem de gradibus auctoritatum determinationum dubiorum legi divine⁷⁷⁰. Sicut⁷⁷¹ enim in certitudinibus scientiarum sunt gradus, nam et “mathematice sunt primo⁷⁷² gradu certitudinis et naturalem assequuntur eas”^dxxi, ita in certitudinibus veritatum catholicarum credendarum de necessitate salutis et hoc satis declaratum. Ita etiam in auctoritatibus et diffinitionibus ac determinationibus dubiarum divine legis sententias, ut potest deduci de ecclesia tota et de consilio generali, de Romano collegio, de episcopis studiis simul de episcopis singulariter⁷⁷³ in suis diocesibus, de studiis, de doctoribus doctrinaliter non auctoritative diffinientibus alicas ostendo* veritates, de hiis videndum propter propositionem adversarii discutiendam “Legis divine dubias diffinire in hiis presertim que Christiane dicuntur articuli”^dxxii etc.⁷⁷⁴

Inter que principia ⁷⁷⁵ credendi nec sunt sanctiones⁷⁷⁶ Summorum Pontificum ⁷⁷⁷, sed bene possunt in eisdem principiis vel eorum altero fundari, verbi gratia, sicut⁷⁷⁸ tactum est supra, quia “ex dictis Novi et Veteris Testamenti processerunt canonice sanctiones⁷⁷⁹”^dxxiii. Etiam determinationes consiliorum generalium a Sacra Scriptura vel revelatione divina debent sumere fundamentum. Etiam quecumque alie determinationes sive conditorum Canonum, sive Romani collegii, sive episcoporum, sive studiorum, sive doctorum ⁷⁸⁰ singularium personarum qui omnis habent de licentia sedis apostolice auctoritatem diffiniendi et determinandi dubia legis divine auctoritative aut saltem doctrinaliter debeant fundari in aliquo premissorum ⁷⁸¹ principiorum, si debeant assensum in dubium generare.

Quod si in premissis aut alico premissorum non se fundent sicut⁷⁸² dicta sanctorum in quibus erraverunt, in quibus sibi contradixerunt et etiam alique sanctiones⁷⁸³ summorum pontificum, ut supra tactum est, nullius auctoritatis valide sunt eo quod falsa in eis reperiuntur et sic huiusmodi dicta vel scripture suspecte redduntur sicut⁷⁸⁴ asserit Augustinus et habetur distinctione 9⁷⁸⁵, capitulo “Si ad Sacras Scripturas...” ubi de Sacris Scripturis dicitur quod si ad eas “admissa fuerint mendacia etiam officiosa, nichil in eis auctoritatis remanebit”^dxxiv. Cum igitur in aliis scripturis, scilicet summorum pontificum et sanctorum doctorum errores possint intervenire, nil est in eis valide auctoritatis.

Sed hic posset dici quod, licet intellectibus possit intervenire error dum tamen defectio non interveniat, auctoritatis sunt et credende et alique eorum de necessitate salutis ex eo maxime si contenta in eis sint consona catholice veritati et Scripturam Sacram elucidant. Unde Sapientiis: qui elucidant me, vitam eternam habebunt^dxxv. Nec est fas ut sic talibus dissentire situs, nec cronicis aut ystoriis autenticis fidelium ystoria vel ystorias Sacre Scripture proficientibus non tamen in Sacra Scriptura contentis expresse est fas dissentire, ymo dissentire talibus temerarium ⁷⁸⁶ est censendum et vitandum de necessitate salutis.

Et sic aliqui actus fidelium creditivi seu adhesivi qui non sunt actus puri fidei precise auctoritati divine innitentes sunt fidelibus de necessitate salutis et hoc satis tactum est supra tangendo modos varies catholicarum veritatum credendarum seu tenendarum de necessitate salutis. Ex quibus satis patet primam propositionem adversarii fore falsam, que talis erat: “Solam ⁷⁸⁷ sacram scripturam seu divinam, et ad ipsam per necessitatem sequentia atque ipsius interpretationem ex communi consilio fidelium factam vera⁷⁸⁸ esse, ad beatitudinem consequendam⁷⁸⁹ necesse est credere,” – quod vero addit – “si alicui debite proponatur.”^dxxvi Superfluere videtur et vanam⁷⁹⁰, quia tunc aliqui ⁷⁹¹ a predictis credendis excusari possent si eis nullatenus proponerentur vel forsan minus debite, cum tamen dicat Apostolus predicendum oportune et importune^dxxvii, etc.

Est tamen in predictis veritatibus credendis ordo et gradus certitudinis ut sepe dictum est, sicut⁷⁹² in scientiis humanitus ad inventis, in quibus scientie “mathematice ponuntur in primo gradu certitudinem et naturales assecuntur eas”^dxxviii, et in opinabilibus⁷⁹³ et probabilibus gradus existunt, unde et “probabile dicitur quod videntur omnibus vel pluribus aut maxime notis”^dxxix seu potius aliqua probabilia que videntur omnibus aliqua que videntur pluribus, aliqua que paucis maxime tamen notis et peritis sicque in credibilibus poni potest.

De personis credibilibus⁷⁹⁴ creatis que testimonium dant in terra ecclesia tota Spiritu Sancto iure divino⁷⁹⁵ congregata, iure divino⁷⁹⁶ vicegeres* consilium generale humana institutione a Deo tamen ab eterno preordinata, a Christo predicta implicite, a Spirito Sanctu in esse posita, Romanum collegium seu Romana Ecclesia inde Canonum⁷⁹⁷ conditor, Summus Pontifex, legis et fidei inde patriarche primatus archiepiscopi, episcopi nisius* provinciis⁷⁹⁸, diocesibus curati in suis ⁷⁹⁹ parochiis, studia, doctores ⁸⁰⁰, consideranda persone sanctitas, doctrina seu* scientia que separantur, quoniam Ieronimus in Prologo: “Sancta quippe rusticitas”^dxxx etc. Christus in Evangelio super catedram Moysi^dxxxi, etc. In sapiente autem coniunguntur “sapientis enim opus est non mentiri de quibus novit* et mentientem posse manifestare”^dxxxii, primum probitate nolle decipere, secundum scientia posse docere^dxxxiii.

P1299r Vigesimum folium⁸⁰¹

Quod possibilitas erroris in sententias pontificis non infert eorum non esse credenda universaliter, quia pariter error Petri inferret⁸⁰² suam scripturam, scilicet eius epistolas* non esse credendas de necessitate salutis. In folio quottato decimo sexto⁸⁰³

Sequitur de gradibus personarum in auctoritate et credibilitate et auctoritate diffiniendi super quo predictus adversarius ponit secundam propositionem “Legis divine dubias ⁸⁰⁴ diffinire ⁸⁰⁵ sententias in hiis presertim que fidei Christiane dicuntur articuli et reliquis ⁸⁰⁶ credendis de necessitate salutis solum generale consilium fidelium aut illius valentiorem partem⁸⁰⁷ vel multitudinem determinare debere, nullumque aliud collegium partialem aut⁸⁰⁸ singularis personam cuiuscumque⁸⁰⁹ conditionis existat iam dicte determinationis auctoritatem habere.”^dxxxiv Hanc propositionem probat vel hec propositio ex dictis dicti adversarii probari et ex dictis quibusdam aliis improbari ex quibus aliqua potuerunt aparere hoc etiam propositio supra extitit aliqualiter improbata a 12 folio usque ad 15 inclusive vide ⁸¹⁰ –:.

Probat autem predictus adversarius suam propositionem, nam, ut dicit aliter, “unitas fidei minime salvaretur et errores et scismata contingerent circa fidem inter Christi fideles”^dxxxv, sicut⁸¹¹ ex codice Ysidoro sepe allegato per ipsum^dxxxvi, capitulo intitulato “Incipit prefatio Niceni consilii”^dxxxvii recitatur, nam nisi fuisset determinatio Niceni consilii de diversitate Christi et equalitate cum Patre contra Arrianum Alexandrinum presbyterum dicentem Christum esse puram creaturam secutum fuisset scisma in fide, id est dicendum et sentiendum de aliis consiliis generalibus Constantinopolitana, Ephesina, Calcedonensis, per que consilia diffinite sunt sententie dubie circa fidem et amote controversie doctorum verorum et simulatorum ⁸¹² circa fidem quas controversias predixit Christus, Luce 21^dxxxviii, Apostolus Prime Thimotei 4^dxxxix et Secunde Thimotei 3^dxl.^dxli Verba Christi locis predictis non est opus allegorie* contra brevitatis generali ⁸¹³ aut consilio auctoritatis huius diffiniendi legis divine sententias dubias “ab universitate fidelium est concessa; sic videlicet,” – ut inquit iste – “ut omnes mundi provincie seu communitates secundum sui legislatoris humani determinationem, sive unici sive plurium, et secundum proportionem illorum, scilicet⁸¹⁴ communitatum in quantitate et qualitate personarum viros eligant fideles presbiteros primum et communiter non presbiteros ydoneos, tamen vita probatiores et in lege divina periciores, qui tamquam iudices secundum primam iudicis significationem universitatem fidelium representent.”^dxlii

Et subdit: Hii – inquit iste – “conveniant ad certum orbis locum, convenientiorem secundum maiorem partis illorum determinacionem, in quo simul ea que circa legem divinam apparuerint dubia, utilia, expedientia et necessaria determinari, diffiniant, et reliqua circa ritum ecclesiasticum seu cultum divinum, que futura sint eciam ad quietem et tranquillitatem fidelium, habeant ordinare.”^dxliii

Ad quod singulariter tenentur sacerdotes, unde propheta Malachias: labia sacerdotis custodiunt scientiam^dxliv, etc. quibus in persona apostolorum dictum est euntes docete omnes gentes^dxlv, Matthei 28 et Apostolus Secunde Corinthiorum ve michi si non evangelizavero, necessitas enim michi incumbit^dxlvi. Scienti enim bonum facere et non facienti, peccatum est illi^815dxlvii, Iacobi 4. Interesse tenentur qui citati fuerunt per humanum legislatorem fidelem, ut inquit iste. Obligantur autem huius legislator eligere personas ydoneas ad consilium integrandum, eisque de necessariis temporalibus providendum et electos ydoneos, si recusaverunt, compellendum tam sacerdotes quam non sacerdotes propter utilitatem rei publice^dxlviii et conservationem fidei et ecclesiastice unitatis, ut dictum est.

Quod autem huius auctoritas diffiniendum dubias legis sententias sit solius generalis consilii, non alicuius persone partialis aut collegii potest probari sicut probatum est de officiorum ecclesiasticorum secundaria institutione, 12^dxlix et 17 huius^dl, sola minori extremitate mutata^dli, ad quas rationes restat alibi respondere et consequentiam huius adversarii circa hec reprobare ⁸¹⁶.

Confirmat ex ⁸¹⁷ dicta ex illo consilio de quo Actuum 15^dlii, in quo convenerunt apostoli et seniores videre de verbo hoc^dliii et ex codice Ysidori sepe tacto, nam in “consiliis principalibus pro diffiniendum Sacre Scripture dubiis aderant imperatores et imperatrices fideles cum suis officialibus”^dliv. Ex quo infertur quod diffinire huius divine legis dubias sententias non pertinet ad Romanum Pontificem, nec ad ipsum cum suo⁸¹⁸ collegio, quia, ut inquit, potest contingere aliquem hereticum eligi in Romanum Pontificem, ut patet de Liberio Papa, natione Romano, et non solum Romanus Pontifex potest esse hereticus, ymo sui complices cardinales cum eligat quales vult^dlv.

Deinde ostenditur decreta summorum pontificum non esse equalis auctoritatis ut sunt diffinitiones consiliorum ex contrarietate supra tacta Bonifacii VIII et Clementis V^dlvi.

Istum potest induci sua prima propositio^dlvii, quia deductio et probatio huius secunde sue propositionis^dlviii non est ex contentis in Sacra Scriptura, nec ex sequentibus necessario, igitur eadem facilitate contempnenda qua probatur.

P1299v Contra supra tacta ab isto scriptore circa suam secundam propositionem quod est “Legis divine sententias dubias diffinire”^dlix videtur esse primo sua prima propositio que est quod “Solam scripturam divinam, aut ex ea per necessitatem sequentia”^dlx etc. Nam nec verba Ysidori, nec multa alia que inducit continentur in Sacra Scriptura, nec per necessitatem secuntur, ut notum est. Illud autem quod inducit de Actibus 15^dlxi non probat efficaciter intentum suum, nam, licet sic factum fuerit, tunc non tamen fuit statutum fieri in posterum, sicut⁸¹⁹ nec electione Mathie facta per sortem statum fuit sic fiendum in posterum, et sic de multis aliis gestis a Christo et apostolis in primitiva ecclesia, et per consequens, ut videtur dicta sua solide fundata, quia, ut ipse⁸²⁰ concedit et per se allegat quod “ex scripturis auctoritatem non habet eadem facilitate”^dlxii, etc.

Similiter potest argui contra suam propositionem ex dicto in Decretis, distinctione ⁸²¹ <9>, capitulo “Si ad sacras...” ubi dicitur quod “Si ad Sacras Scripturas admissa fuerint mendacia etiam officiosa, nichil in eis auctoritatis remanebit.”^dlxiii Cum igitur ad Nicenum consilium falsum ⁸²² quinymo error admissus fuerit, ut tactum est supra, scilicet approbatio cicli decemnonalis erronei, nil auctoritatis in eo remansit.

Item, probat predictus adversarius quod⁸²³ diffinire dubias legis divine sententias nullo modo pertineant ad Romanum Pontificem, etiam cum suo collegio, ex possibilitate errorum in fide, qualem errorem licet⁸²⁴ probet fuisse de facto aliquando in Romano Pontifice vel humano pro Romano Pontifice, puta Liberio ⁸²⁵, et hoc ystorice solum probet. Non tamen probat unquam Romanum collegium totum errasse in fide, et tunc, si arguat ex sola possibilitate errorum et non probabilitate alia ⁸²⁶ pertinere alico modo huius diffinitionem, pariter poterit argui de consilio generali.

1⁸²⁷. Et ad hoc possunt adduci, scilicet ad possibilitatis errorum consilii generalis, rationes Magistri Guillelmi Okam ad hoc facte in 5 libro sui Dyalogi^dlxiv et multa alia in dicto libro 5 contenta.

2⁸²⁸. Poteritque post hec responderi ad dicta et inducta per istum ad suam propositionem secundam ⁸²⁹.

3⁸³⁰. Et ostendi diffinitiones dubiarum⁸³¹ sententiarum legis divine ad alios seu alias personas seu collegia pertinere modo suo ⁸³² et non ⁸³³ ad solum consilium generale fidelium, prout ponit sua secunda propositio.

Primo igitur ultra supra tacta arguta contra auctoritatem consilii generalis possunt induci dicta Magistri Guillelmi Okam in 5 libro Dyalogi sui^dlxv de possibilitate errorum circa fidem in ipsis fidelibus, que capienda erunt contra ⁸³⁴ istum adversarium ad infirmandum media quibus probat diffinitionem dubiorum legis divine nulli alie seu nulle aliter persone seu collegio pertinere nisi ad solum generale consilium fidelium “presertim in hiis que articuli fidei dicuntur et reliquis credendum de necessitate salutis”^dlxvi. Deinde ⁸³⁵, dicta predicti Magistri Guillelmi de ista possibilitate errorum in fide erunt aliqualiter moderanda. De hiis in sequenti sisterno.

Ex positione sua de auctoritate consilii generalis contenta in sua propositione secunda “Legis divine dubias sententias diffinire”^dlxvii etc. sequitur contra ipsum de primatu Romani Pontificis, quia in huius consiliis prefuisse legitur Romanus Pontifex, in quo equivalenter huius generale consilium vel generalia consilia approbarent Romanum Pontificem habere super alios habere primatum seu esse Summum Pontificem et sic sibi repugnat omnem igitur vel quod neget auctoritatem quam attribuit generali vel concedat primatum Romani Pontificis.

Item, ex dicta positione de auctoritate consilii generalis expressa in sua secunda propositione sequitur contra primam, nam ex sua secunda propositione videtur sequi quod auctoritas consilii generalis sit credenda de necessitate salutis. Da enim quod non sic credenda de necessitate salutis potest indampnabiliter in dubium revocari et sic non necessario vel de necessitate salutis standum erit sue determinationi seu diffinitioni de dubiis sententiis divine legis contra suam propositionem. Si autem talis auctoritas consilii generalis sit credenda de necessitate salutis, cum huius auctoritas non exprimatur in Sacra Scriptura, nec sequitur ex contentis in eadem, sequitur contra primam propositionem suam “Solam scripturam canonicam seu divinam”^dlxviii etc. Quod autem ex Scriptura divina non habeatur auctoritas consilii generalis, puta ex illo ego vobiscum sum usque ad consummationem seculi^dlxix, quia hoc intelligitur de ecclesia universali sola, non de alica partiali, nec ex illo ego rogavi pro te, Petre^dlxx etc., quia eodem modo intelligitur de universali vel de Romana partiali, nec ex consilio facto Actuum 15^dlxxi recitato, quia ibi licet legatur sic factum non tamen ibi, nec alibi in Scriptura statuitur omne fiendum specialiter in posterum.

Item, non omnes circumstantie ibidem posite observantur in consiliis generalibus, etc.

Verte ad sequentis sisterni folium 5 ‘+.

<Addenda>

P1300r In ⁸³⁶ folio quottato 16 primo tangitur ad quem fidem adversarius videtur posuisse suas⁸³⁷ propositiones, specialiter primam “Solam scripturam, et ad ea per necessitatem sequentia”^dlxxii etc., quia contra decreta summorum pontificum que dicit solum esse traditiones hominum^dlxxiii.

Item, ad idem secundam ponit que talis est “Legis divine dubias sententias diffinire”^dlxxiv, etc quam patenter videtur posuisse ad auctoritatem Summi Pontificis et sui collegii circa diffinitionem dubiarum sententiarum legis divine penitus annihilandam. Hee due propositiones fuerunt supra impugnate. Sed hic communiter respondetur ad motiva aliqua que possent induci pro prima propositione “Solam scripturam divinam”^dlxxv etc., ut est illud “in Sacra Scriptura quidquid utile est invenitur et quidquid est noxium dampnatur”^dlxxvi, et illud non addetis ad⁸³⁸ verbum^dlxxvii etc., Deuteronomio 4, et illud Ieronimi quod “ex Scripturis divinis auctoritatem non habet”^dlxxviii etc., et de traditionibus hominum^dlxxix, et illud Proverbiorum 38 ne addas quidquam verbis illius^dlxxx etc., et illud Apocalypsi ultimo Contestor omni audienti^dlxxxi etc., et illud Ad Galatas 1 sed licet nos aut angelus de celo^dlxxxii etc.

In ⁸³⁹ folio vero sequenti quottato 17 respondetur ad aliquas auctoritates inductas supra in principio questionis quarum⁸⁴⁰ alique tanguntur contra distinctionem Decreti, ut est illud Augustini “ego solum illis libris Scripturarum”^dlxxxiii etc. et iterum illud “quis nesciat Scripturam tam Veteris quam Novi”^dlxxxiv etc. et illud “episcoporum litteras”^dlxxxv etc. ad has respondetur et tangitur quod huius credulitas adhibenda scripturis posterioribus Scriptura divina sive sacra non est actus fidei sanctissime et propriissime loquendo.

Deinde incipitur probari quod sanctionibus⁸⁴¹ summorum pontificum non sic tanta firmitate credendum seu assentiendum ut Sacre Scripture, eo scilicet quod possunt approbare falsa pro veris et dampnare seu reprobare vera pro falsis, qui sibi repugnanter sanciunt⁸⁴² unus alteri et idem sibi ipsi contradicere videtur, et decernere aliqua sequi ex alico passu Scripture sacre, ex quo minime sequitur et qui errare possunt, ut Petrus, primus Summus Pontifex, pro quo, scilicet errori Petri, inducitur Decreti compilator et sanctus Thomas. Item, inducitur factum Marcellini qui potuit ydolatrare quinymo ydolatravit et per consequens errare potuit. Item, inducitur heresis Liberii Arriani⁸⁴³ facti. Item, arguitur de Anastazio volente renovare Achassium. Item, arguitur de Symaco qui, quamvis non fuerit hereticus, de heresi potuit accusari.

In folio vero quottato 18 ponitur exemplum de Leone quem convincit Ylarius Pictavensis ⁸⁴⁴ episcopus. Deinde ostenditur quod summi pontifices possunt approbare seu sancire⁸⁴⁵ non solum diversa, sed adversa, specialiter circa primatum Romane Ecclesie, et de dominio Romani Pontificis universali super omnes presentes catholicos, ut ponitur Bonifacius VIII et Clemens V videtur hoc negare de Rege Francie, et hoc est potissimum argumentum adversarii quod sanctionibus⁸⁴⁶ summorum pontificum minime sit credendum; tangiturque post contrarietas sanctionum⁸⁴⁷ Nicolay III, et Iohanni 22, de paupertate Christi et apostolorum, quas sanctionibus⁸⁴⁸ dominus Almakanus concordare intelligitur, etc. Item, tangitur error Cypriani et quorumdam episcoporum circa baptismum⁸⁴⁹ hereticorum.

In folio quottato 19 tangitur de errore Augustini, Ieronimis quoque et qualiter Augustinus possibilitatem erroris in se et etiam aliis sanctis et doctoribus confitetur, distinctione 9 Decreti, pluribus capitulis. Item, de quattuor notitie seu credentis humane in quibus intellectus humanus habet se fundare absque quibus etc. Item, quid in illis vel eorum altero debent fundari canonice sanctiones⁸⁵⁰ et quorumcumque determinationes alioquin non sunt solide auctoritatis, quia potest error intervenire. Si tamen non interveniat de facto error in talibus sanctionibus⁸⁵¹ summorum pontificum et scriptis doctorum, licet non evidenter fundentur in aliquo premissorum, dum tamen sint, consonet huius scripta vel dicta fidei et Sacre Scripture, tenenda sunt probatur et sic infertur primam propositionem adversarii fore falsam: “Solam scripturam sacram vel divinam”^dlxxxvi.

Folio quottato 20 ponitur secunda propositio adversarii que incipit “Legis divine dubias sententias diffinire”^dlxxxvii etc. Probat, quia arguitur contingerent errores et scismata sicut⁸⁵² per Nicenum Consilium contra huius remediatum fuit et⁸⁵³ ad hoc allegantur Ysidorus. Deinde ponitur modus congregative generalis consilii, scilicet adversarium predictum. Deinde ponitur quod ad sacerdotem principaliter pertinet interesse consilio generali⁸⁵⁴. Deinde ponit predictus adversarius quod huius⁸⁵⁵ auctoritas “diffiniendi dubias”^dlxxxviii, etc. est solius generalis consilii fidelium, etc. Deinde arguitur contra, videantur hec, etc.

P1300v Tactis decem propositionibus aut aliqualibus ex eis occurret⁸⁵⁶ poterit rediri aliud impugnandum eum ab exordio dictorum in libro, sed de origine seu dominiorum in speciali arguendo more incepto, quia ex textu evangelico quod viri ecclesiastici habere debeant dominium temporale quinymo debent dominus secularius et terrenis exemplo Christi et apostolorum, unde Apostolus: omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit^dlxxxix, etc.

Ex textu vero professorum iuris canonici, quod Christus Petro utriusque regni tam terrenis quam celestis iura commisit^dxc et Bonifacius VIII dicere oppositum esse hereticum declaravit, etc.⁸⁵⁷

1⁸⁵⁸. In primo folio huius sisterni continentur materie tacte in 15 foliis incipiendo a 3 folio quottato 1. In duobus vero* foliis precedentibus tanguntur aliqua media ad probandum quod professores iuris canonici plus teneantur ad impugnandum et reprobandum primum electum quam professores iuris divini eo quod professores iuris reputant eum Antichristum, invasorem destructorum^dxci etc., non sic theologi.

2⁸⁵⁹. Secundum medium, quia ius divinum seu Sacra Scriptura ius divinum continens plus reprobat affectionem carnalem quam metum et per consequens videtur debere impedire affectio carnalis electionem quam metus canoniste econtra.

3⁸⁶⁰. Aliud motivum est quia primatus Romani Pontificis est expressus in textu facultatis pro professorum iuris canonici et non in textu iuris divini, scilicet Sacra Scriptura divina.

4⁸⁶¹. Aliud motivum inducitur, quia professores iuris divini videntur debere preferre Ierosolimitanam Ecclesiam Romani; probatur ex consilio illo generali facto in primitiva ecclesia, de quo habetur Actuum 15^dxcii.

5⁸⁶². Ad motivum indicatur eo quod professores iuris divini in suo textu non habent primatum Petri, primi Romani episcopi, et suorum successorum super alios episcopos, ymo nec habent in textu suo quod Petrus fuerit Romanus episcopus, sed de Paulo bene habent et est quedam de rationibus Marcilii⁸⁶³ ad quam respondetur.

6^864 865. In secundo vero folio predictorum duorum inducitur ad idem, ad motivum, quia secundum professores iuris canonici in presenti casu non solum est scisma, set⁸⁶⁶ cum hoc heresis, non sic secundum alios, igitur, et tractatur aliqualiter hoc dubium, scilicet in presenti cadat heresis.

7⁸⁶⁷. Deinde tangitur aliud motivum, quia ex textu professorum iuris canonici habetur expresse quod in presenti scismati est dampnabilis error in parte errante et vilis, sed ex textu theologico non habetur hoc expresse, specialiter quod universaliter dampnabiliter erretur⁸⁶⁸ et de hoc agitur usque in fine folii.

8⁸⁶⁹. Potestque aliud tangi motivum, quia rationes facte de obligatione fidelium, specialiter Pape, fundantur in iure, puta de purgatione, submissione etc. pro maiori, nisi de martirio et resignatione etc, vide respondeant igitur.

Alique istarum rationum probare possunt seu induci possunt et applicari ad tertiam partem tertie questionis que est videre quis professorum dictorum plus teneantur impugnare pestiferam doctrinam adversarii Ecclesie, etc, puta illa de primatu Romani Pontificis, quia de hoc expresse contradicit Canonibus, non theologie seu Sacre Scripture. Item, ratio de Paulo et de Ecclesia Ierosolimitana, etc., de qua tangenda erunt alica superius inchoata.

Et pro tertio dubio et eius tertia parte poterunt ⁸⁷⁰ etiam induci alica media probantia quod professor iuris canonici plus teneatur impugnare adversarium quam professor iuris divini, et alie rationes probantes iuxta dicta adversarii, verbi gratia, ad ostendendum quod plus teneatur canoniste. Nam adversarius ponit inter alia quod nemo debet cogi in presenti seculo pena vel supplicio ad observantiam mandatorum legis evangelice. Canoniste autem ostendunt pro regula quod iustum et rationabile est ut quem timor dei a malo non revocat, illum coherceat rigor Ecclesie disciplinendus est universe* super terram et si que similia similiter sunt consideranda.

Exemplum ⁸⁷¹ de possibili errore generalis consilii inducunt quidam exemplum de Synodo Stephani VII qui erronee ordinationes factas per Papam Formosum decrevit irritas, unde et post, in Synodo Ravenne, celebrata per Iohannem IX, extitit reprobatis si dicatur quod error huius Stephani VII non fuit error in fide, potest dici quod sufficit quod fuerit contra bonos mores, qui error excecat intellectum et corrumpit mente recta fidem, si dicatur quod consilium Stephani VII non fuit consilium generale, sed quedam synodus particularis. Contra, quia omnis synodus facta per Papam seu eius auctoritate videtur consilium generalis, prout notat Gloza, distinctione 17, capitulo 1 quia “consiliorum sunt quedam generalia, quedam provincialia, quedam episcopalia. Universale autem quod a papa vel eius legato cum episcopis presentibus statuitur.”^dxciii Numquam enim legitur ad consilium generale omnis episcopos convenisse.^dxciv Aliud exemplum ponunt de synodo Ephesina secunda, que erravit et idem reprobata fuit prout notat Gloza, distinctione 15, capitulo 1^dxcv.^dxcvi

Explicit aliqualis seu talis qualis pertractatio trium questionum difficilium ad honoris beatissime Trinitatis quam compilationem seu pertractationem corrigendam⁸⁷² in/iam iure/vire/rite et rigorose submissam ecclesie et sedi apostolice⁸⁷³ vobis ut supra tactum in/etiam reverendissimum/reverendum pater tamquam domino speciali submitto ad corrigendum, resecandum, addendum etc., qui utriusque divinorum ius et canonici professor sollemnis existitis⁸⁷⁴.

***